“Een van mijn vriendinnen is rechter. Soms beginnen de zweetdruppels midden in een zitting van haar af te druppelen”, vertelt Marie-Agnès, 59 jaar. “Dat tast haar gezag en zelfvertrouwen aan.” Ze is een van de vrouwen uit verschillende milieus en van verschillende origines die journaliste en producer Blandine Grosjean interviewde om het taboe dat op de menopauze rust te doorbreken. In haar sterke en maatschappelijk relevante documentaire over de menopauze (1) verzamelde ze getuigenissen, die soms hartverscheurend, af en toe ergerlijk, maar ook troostend zijn. Ontboezemingen die onderstrepen hoe weinig informatie vrouwen hebben over deze nieuwe levensfase
en de fysieke, psychologische, professionele en seksuele gevolgen daarvan.
“Ik kreeg zin om deze documentaire te draaien toen een topvrouw uit de economische wereld, die mijn film over ‘seks zonder toestemming’ had gezien, me influisterde dat er nog een taboe aangekaart moest worden: de menopauze”, vertelt Blandine Grosjean. “Dat ze die stiekem vol schaamte moest doormaken, maakte haar boos.
Lees ook: Menopauze belet vrouwen op hun werk in ons land.
Maar toen ik opnieuw contact met haar opnam, weigerde ze te getuigen. En ik begrijp dat. In het hoofd van heel wat mensen betekent de overgang dat je ‘rijp voor de sloop’ bent. En om er eerlijk over te praten moet je een hele litanie over heel persoonlijke en vernederende ongemakken afsteken. Het is ingewikkeld.”
Bang om bij de ‘oude taarten’ te horen
Waar we de laatste jaren vrijuit praten over alle taboes rond vrouwelijkheid houdt dat van de menopauze hardnekkig stand. Natuurlijk is de overgang voor sommigen een opluchting: eindelijk verlost van je maandstonden, eindelijk geen zorgen meer over voorbehoedsmiddelen. De menopauze kan ook samenvallen met een gevoel van professionele verwezenlijking en vrijheid, omdat vaak de kinderen hun vleugels uitslaan.
En dan is er soms nog een romantische en seksuele opleving, daarvan getuigt het succes van datingapps voor vijftigplussers. Maar andere vrouwen beleven hun menopauze als een schok, het verlies van hun jeugd, de angst om als ‘oude vrouw’ te worden opzijgeschoven. Voor sociologe Cécile Charlap, auteur van een boek over de menopauze (2), vindt de negatieve visie op de postmenopauzale vrouw haar oorsprong in de theorieën van de dokters uit de 19de eeuw.
Lees ook: Van orale seks tot borsten aanraken: zo blijf je van je lichaam houden tijdens de menopauze
“Zij herleidden vrouwen tot hun biologie en tot voortplanting en maakten van de menopauze een stigmatiserende ziekte.” Cécile Charlap merkt op dat het einde van de maandstonden wordt voorafgegaan door een ‘sociale menopauze’ die begint op 40 jaar, de leeftijd waarop kinderen krijgen wordt afgekeurd, hoewel vrouwen dan nog vruchtbaar zijn en late zwangerschappen goed worden opgevolgd. Daarom wordt een vrouw van in de 40 in onze maatschappij als ouder beschouwd dan een man van dezelfde leeftijd, terwijl in sommige culturen de menopauze niets om het lijf heeft. In Japan bestaat er zelfs geen woord voor.
Vroegtijdige menopauze
Maar er zijn evenveel ervaringen en reacties als vrouwen. “Het is een heel heftige periode voor vrouwen die voortijdig in de menopauze komen rond 35-40 jaar (10 % voor 45 jaar) of voor vrouwen die kinderloos de kaap overschrijden, terwijl ze tevergeefs of wat later een kind hebben proberen te krijgen”, vertelt gynaecologe Ghada Hatem.
“De menopauze heeft zo’n slecht imago dat sommige vrouwen een HST (hormonale substitutietherapie) willen om nepregels te krijgen. Anderen doen alsof ze nog altijd hun regels hebben, zodat mensen denken dat ze nog jong zijn.” Hoe dan ook is het voor de gynaecologe moeilijk om bij klachten over verminderd libido te onderscheiden of dat aan verlaagde hormoonwaarden te wijten is of aan de negatieve invloed van een lange relatie op de seksuele spanning.
Uiteenlopende klachten
Behalve opvliegers en stemmingswisselingen weten de meeste vrouwen niet welke andere ongemakken de menopauze met zich meebrengt, zodat ze geen verband zien tussen de uiteenlopende gezondheidsklachten die zich aandienen. Zo heeft een derde van de vrouwen na haar menopauze last van urineverlies en klagen veel vrouwen over vaginale droogte en het verdwijnen van hun libido. Pijnlijke gevolgen, die ongetwijfeld ook verklaren waarom 1 op de 2 vrouwen met een relatie haar menopauze niet met haar partner bespreekt (3).
Caroline bijvoorbeeld, staflid bij een uitgeverij: “Geen sprake van dat ik die vertrouwelijke informatie met hem deel, maar gezien mijn leeftijd – ik ben zevenenvijftig – zal hij wel vermoeden dat ik in de overgang ben. Ik, die zo graag met hem vrijde, heb geen zin meer. Tegenwoordig dwing ik mezelf. Tijdens het vrijen krijg ik vaak vanzelf zin. Van tevoren breng ik onopvallend glijmiddel aan, zodat het geen pijn doet. Seks is belangrijk voor het overleven van onze relatie.”
Lees ook: Zo blijf je in topvorm tijdens de menopauze.
Valérie, een advocate van 55, neemt dan weer zelden haar vriendinnen in vertrouwen. “De lichamelijke klachten zijn zo verschillend dat er altijd wel eentje is die je trots vertelt dat zij nooit spier- of gewrichtspijn had. En dat ze ook geen opvliegers kreeg, en dat ze niet weet wat het is om ’s nachts wakker te worden met doorweekte lakens. Of dat ze geen grammetje is aangekomen, terwijl ik 10 kilo ben aangekomen, hoewel ik niets aan mijn levensstijl of voeding heb veranderd.”
Clichés in beroepsleven
In hun beroepsleven lopen vrouwen frontaal aan tegen de clichés die verband houden met de menopauze. “Er bestaat een professionele ongelijkheid tussen vrouwen boven de 50 jaar en mannen van dezelfde leeftijd. Feministes zouden dat moeten aankaarten”, vindt Sophie Kune. Ze is consultant digitale strategie voor beautymerken en begon de Instagram-account @menopause.stories “om vrouwen van hun complexen af te helpen” als ze die leeftijd bereiken.
“Een vrouw kan in haar menopauze aankomen, vooral op haar buik, tijdens een vergadering knalrood aanlopen en kletsnat worden van het zweet, grijs haar krijgen en beslissen het niet te verven. Dat doet totaal geen afbreuk aan haar ervaring, haar competenties en haar drive om zich te ontwikkelen om concurrentieel te blijven. Maar op enkele uitzonderingen na krijgt ze in de privésector geen opslag of promotie meer. Als een man rond zijn vijftigste een buikje krijgt en zijn haar verliest, wordt dat minder erg gevonden: hij wordt rijper en kan hopen om zijn carrière verder uit te bouwen. En als hij een tirade afsteekt, overweegt niemand om hem iets als ‘last van je prostaat?’ naar het hoofd te slingeren. Maar ze aarzelen niet om te zeggen over een vrouw van rond de vijftig die haar team onder handen neemt: ‘Het zal de menopauze zijn.’”
Geniepig gediscrimineerd
“Het ligt allemaal aan het dalende oestrogeengehalte, dat vijftigers zo lichtgeraakt maakt”, verzucht verkoopmanager Claire. “Sinds mijn menopauze is mijn maatje 42 in maat 46 veranderd, weet ik niet meer hoe me te kleden en lig ik ’s nachts wakker. Dus kom ik doodop en met een suffe kop op kantoor aan. Millennials bekijken me neerbuigend, als een uitgerangeerde die hun wil uitleggen hoe het leven in elkaar zit, terwijl ik gewoon mijn rol opneem als de senior die de digitale tools van het bedrijf heeft opgezet. Ik hoor hoe vrouwen van rond de dertig mijn leeftijdsgenoten voor oude taarten uitmaken, maar ze noemen zich wel feministes. Of ik krijg in een vergadering geen antwoord, en mijn mening wordt niet meer gevraagd. En nadien krijg ik verwijten omdat ik me boos heb gemaakt.”
De werkgelegenheidscijfers bij oudere vrouwen in Frankrijk lijken deze geniepige discriminatie te bevestigen. Zo is overal de arbeidsparticipatie van 50- tot 64-jarige vrouwen lager dan die van mannen. “Een specifieke vorm van seksisme die onopgemerkt blijft”, verklaart Sophie Dancourt, die het mediabedrijf J’ai piscine avec Simone oprichtte om “zichtbaarheid te geven aan de generatie vrouwen van boven de vijftig.”
Lees ook: Helft Belgische vrouwen weet niet hoe menopauze eraan toegaat.
Geen enkele werkgever zal ooit zeggen: “We werven je niet aan omdat je te oud bent”, maar dat is wel wat er gebeurt. En het is economisch gezien absurd. Want vrouwen zullen steeds langer werken en leven. Waarvan moeten ze leven als ze al rond hun vijftigste niet meer gewenst zijn? Die demografische realiteit wordt genegeerd en zal op een dag in ons gezicht ontploffen.”
Beterschap op komst?
Maar er beginnen initiatieven op te duiken. IT-projectleidster Ariane, die de blog en de Instagramaccount @la_menopause begon, kreeg interesse voor dit thema toen haar moeder een hormonale behandeling voorgeschreven kreeg. “Haar symptomen waren ernstig, maar als ze erover praatte, kreeg ze telkens te horen: ‘Weet je dat je van zo’n behandeling borstkanker kan krijgen?’
Omdat ze bang zijn en slecht geïnformeerd over de voordelen en de risico’s, kiest 90% van de betrokken vrouwen niet voor een hormonale behandeling, hoewel die hun levenskwaliteit kan verbeteren. Met de menopauze als feministisch thema bestrijden we de discriminatie en vooroordelen die de gezondheid van vrouwen in gevaar brengen.”
Een forum dat opriep om dit taboe te doorbreken, verscheen op de website van The Huffington Post eerder dit jaar. “Door de visie op de menopauze te veranderen willen we onszelf ons lot van vrouw opnieuw toe-eigenen. Door dat taboe te doorbreken willen we de gelijkheid tussen man en vrouw verzekeren”, verklaren de ondertekenaars. Jonge feministes stellen zich vragen over dat taboe.
“Sommige vrouwen willen een hormonale behandeling om nepregels te krijgen”
De bezielsters van de podcast ‘Quoi de meuf ’ (luister naar Make ménopause great again) citeren onder meer Amerikaanse schrijfsters. Darcey Steinke bijvoorbeeld(4), die vertelde hoe ze de strijd om ‘mooi te zijn’ opgaf en hoe haar metamorfose haar ‘geslachtloos’ maakt en bevrijdt: “Ik doe minder moeite om mijn afbrokkelende vrouwelijkheid te accentueren. Ik draag androgyne kleren en maak me zelden op.” Voor haar is dit “een zeldzame kans om eindelijk uit het onverbiddelijke binaire systeem weg te sluipen” en in een derde, veranderlijk geslacht terecht te komen.
Van lesbiennes zou je denken dat zij een serenere menopauze doormaken dan heterovrouwen, omdat ze niet onderworpen zijn aan de clichés over vrouwelijkheid en aan de aanmaning om mannen te behagen. Maar die visie moet worden genuanceerd. Uiteraard voel je je beter begrepen als je partner een vrouw is, zeker als ze die fase al heeft doorgemaakt. Maar voor de Canadese Line Chamberland belandt een lesbische vrouw vanaf haar menopauze desondanks in een no-lesbian land, tussen jonge lesbiennes die zich op hun manier doen gelden en hun eigen discotheken en cafés hebben, en oudere lesbiennes die sociaal onzichtbaar zijn.
Menopauze pride
Moeten we dan op straat komen om het taboe van de menopauze te vernietigen, menopause prides organiseren en bedrijven die allergisch zijn voor vrouwen boven de vijftig met de vinger nawijzen? En eisen dat ze vaker te zien zijn op nieuwszenders, in films, talkshows en spelprogramma’s? Dit vindt Sophie Dancourt ervan: “We moeten op een vriendelijke, solidaire manier actie voeren, voor onszelf, maar ook voor de volgende generatie vrouwen. Wat mij betreft is dat de volgende #MeToo.”
1. Ménopausées, als replay te bekijken op France 2. 2. La fabrique de la ménopause, niet vertaald in het Nederlands. Uitgeverij: CNRS Éditions. 3. Enquête MGEN/Fondation des femmes ‘Les Français et la ménopause’, februari 2020, niet vertaald in het Nederlands. 4. Flash Count Diary, Sarah Crichton Books.
