“Als tiener droomde ik ervan om Sigourney Weaver te zijn in Working Girl”, herinnert Kaat, 43, zich. “Ik hield van haar mannelijke kant, haar kracht, haar egoïsme. Niet dat dit mijn waarden waren, verre van, en toch trok het me aan. Wellicht omdat dat het professionele ideaal was dat toen verkocht werd.” Kaat is ondertussen senior executive in de parfumsector, leidt een team en verdient goed, maar ze denkt vaak aan het personage uit de cultfilm van de jaren 80. Het prototype van de ambitieuze New Yorker, die tot alles bereid is voor succes.
“Is dit niet nog altijd het type vrouw dat tegenwoordig carrière maakt?”, vraagt ze zich een beetje bitter af. “Let op, ik hou van mijn werk, maar het is alles eromheen, waar ik moeite mee heb: de mensen met wie ik te maken krijg, de slechte managementbeslissingen, de onbekwaamheid… Soms denk ik: ik stop ermee. Maar dan? Om wat te doen?”
“Het masker dat ik moest opzetten begon zwaar te wegen”
Op 33-jarige leeftijd is Lynn al een tijdje uit de running. Na een opleiding aan een Business School en verschillende functies in grote multinationals, werd ze zeven jaar geleden freelance artistiek leider. “Ik zag in dat groeien in dit soort bedrijven mij niet vervulde op menselijk vlak. Het masker dat ik moest opzetten begon zwaar te wegen. Ik had het gevoel dat ik bijdroeg aan een enorme leegte die steeds voelbaarder werd in de wereld.”
Lees ook: Woman to watch: Aude François.
Mannelijke codes bedrijfswereld
Kaat en Lynn zijn niet de enigen die ons succesmodel in vraag stellen. Céline Alix vindt de huidige bedrijfscultuur zo overweldigend mannelijk dat ze er een boek over schreef. Hiermee wil ze verwoorden hoe ze de professionele wereld verwerpt “die eenheidsworst voorkauwt, zich baseert op verouderde praktijken en professionele codes en dringend behoefte heeft aan een nieuw succesmodel op maat van vrouwen.” Zelf ex-advocate, hing ze haar toga aan de haak om een juridisch vertaalbureau op te starten, waarin ze op haar eigen tempo en volgens haar eigen ethische overtuigingen kan werken.
Een beslissing waar ook Laëtitia Vitaud, auteur en spreker over ‘de toekomst van werk’, zich helemaal in kan vinden. “De mannelijke codes van de bedrijfswereld zijn sinds hun ontstaan nauwelijks in twijfel getrokken”, zegt ze. “Er is ook een overinvestering in het moederschap in onze samenleving. Vrouwen zitten gevangen tussen presenteïsme en familiale verwachtingen. Daarom verwerpen vrouwen een manier van werken die niet langer bij hen past – en nog versterkt wordt door hun bezorgdheid over het milieu: “Wat is het nut van mijn harde werk als wat ik doe uiteindelijk ook nog eens de planeet kapotmaakt?” vragen ze zich af.
Al in 2018 vielen econoom Nicolas Bouzou en filosofe Julia de Funès (kleindochter van) de absurditeit van hedendaags management aan in hun boek De (on)menselijke komedie en voerden ze een vurig betoog voor meer autonomie, openheid en zingeving, in plaats van het eindeloze rapporteren en vergaderen.
Lees ook: Van de catwalk naar het veld: Corazon De Raeymaecker over haar carrièreswitch.
Nieuwe werkvormen
Gelukkig doken er inmiddels heel wat nieuwe werkvormen op. “In 1988, ten tijde van Working Girl, was er geen alternatief ”, merkt Laëtitia Vitaud op. “Om een bedrijf op te starten had je kapitaal nodig. Nu bestaan er andere modellen die een andere aanpak mogelijk maken. In 2021 zou Sigourney Weaver haar succes anders hebben aangepakt.” Zo heeft de pandemie flexibiliteit op de kaart gezet, door telewerk bijna standaard te maken. In de Verenigde Staten spreken ze zelfs van Yolo Economy, een acroniem voor You Only Live Once. Of een professioneel carpe diem, geclaimd door een deel van de jongere generatie die – moe van de vele Zoom-meetings – werkactiviteiten opstarten die ze leuk vinden, of zelfs hun vaste baan opzeggen om een eigen bedrijf te starten.
“Bij ons is het meer een ondergronds fenomeen, en toch zien we dat werknemers en bedrijven ook hier nieuwe arbeidsvoorwaarden aan het onderhandelen zijn”, merkt Laëtitia Vitaud op. “Hoe ze reageren op de beëindiging van het telewerk zal bepalend zijn voor de komende jaren.” Want hoe kunnen we én efficiënt zijn én onze eigen tijd beheren, dat zijn de vragen die we ons nu stellen. Hoe gaan we samenwerken? Mogen we ver van het werk verwijderd zijn? En hoe flexibel mogen en kunnen we zijn? “De werkvoorwaarden gaan drastisch veranderen en dat kan wervingsproblemen opleveren”, waarschuwt de experte.
Het voorgeschreven succesmodel is voorbij
“Het is niet omdat je geen CEO bent dat je niet succesvol bent”, merkt Céline Alix op. “Hoe meer rolmodellen we hebben, hoe makkelijker het zal zijn om er een voorbeeld tussen te vinden dat bij je past.” Maar dit kan wel even duren. Fatima Ezzahra, 35, klom de ladder op bij een commerciële bank en werd filiaalmanager. “Het enige wat me interesseerde, was winnen en de eerste zijn”, herinnert ze zich. Maar op een dag stopte een gezondheidsprobleem haar ambitie: “Ik was net mijn moeder verloren en vroeg me af waarom ik zo hardnekkig vijftig uur per week wilde werken. Ik was als financieel adviseur begonnen vanuit een sociaal perspectief, maar werd vermogensbeheerder. En zo ging ik geld investeren in bedrijven die qua filosofie botsten met mijn overtuigingen. Ik kreeg het gevoel dat ik alleen maar bijdroeg aan de heersende chaos.”
Ze onderhandelde een sabbatical, kocht een rugzak om de wereld rond te reizen en besloot uiteindelijk om naar Canada te emigreren. Jammer genoeg stak corona daar een stokje voor. “Ik moest mezelf in de spiegel kijken en zag in dat ik er eigenlijk naar verlangde om te gaan geven in plaats van te nemen.” Ze schoolde zich om en ging werken met mindervaliden. “Ik werk nu best lange dagen, maar ik kom niet meer uitgeput thuis, omdat er geen kloof meer is tussen wie ik ben en wat ik doe”, besluit ze tevreden.
Lees ook: Dit moet je weten voor je een arbeidsovereenkomst tekent.
Verlangen voeden
En toch is het niet altijd nodig om je werk los te laten om meer arbeidsvreugde te ervaren. Céline Orjubin, mede-oprichter en CEO van de start-up My Little Paris, zette een online school op met als doel zelfonderzoek te vergemakkelijken. “De fundamentele verandering is dat je de tijd neemt om je verlangen te voeden”, zegt ze. “Tegenwoordig gaat ambitie verder dan het huidige werk. Iedereen hertekent op zijn eigen manier de contouren van zijn professionele leven, bijvoorbeeld door naar het platteland te verhuizen, of een viervijfderegeling aan te nemen om een eigen project ruimte te geven, of door cursussen te volgen waardoor je je horizon kan verbreden…”
De sleutel naar het nieuwe succes is beter leren luisteren naar jezelf. Want in een steeds complexere samenleving is het niet evident om te weten wat je wilt. “Je moet je je leven zoals je het wenst kunnen inbeelden”, zegt Céline Alix. “En het belangrijkste kompas daartoe is vreugde”, vult Céline Orjubin aan.
Zo zag Kaat tijdens de laatste lockdown in haar geest een heel nieuwe toekomst opdoemen. “Ik zag plots voor me dat ik groenten en fruit ging verkopen in het dorp van mijn ouders”, vertelt ze. “Dat beeld bracht me rust. Daarom begon ik te denken dat daar mijn geluk misschien wel lag.” Maar verder dan dat durft Kaat vooralsnog niet te gaan. “Het kan ook een vlucht zijn en dat lijkt me niet goed. Ik wil me niet op iets anders toeleggen omdat ik wegvlucht uit mijn vorig leven.”
Wederzijdse hulp
Jezelf leren kennen wordt een actieve onderneming. Dat kunnen we doen onder de begeleiding van een coach – waarvan het aanbod momenteel boomt – maar het internet staat ook bol van de persoonlijke ontwikkelingstools: “Sociale netwerken zoals Instagram maar ook podcasts hebben een gamma aan mogelijkheden voor mij geopend”, laat Fatima Ezzahra weten. Bovendien kan je tegenwoordig ook rekenen op het zusterschap. De dagen dat Melanie Griffith haar rivale Sigourney Weaver uit de weg ruimde met haar befaamde And now get your bony ass out of my sight zijn gelukkig voorbij. “Working Girl is fictie”, lacht loopbaancoach Marine Griot. “Als Caroline aarzelt om haar job op te zeggen, kan ik haar alleen maar aanraden om te gaan praten met topbeslissers of met mensen die zijn omgeschoold in het vakgebied dat hen interesseert. Zij kunnen haar vertellen wat hen tegenhield en hoe ze die obstakels hebben overwonnen.”
In onze ultrageconnecteerde wereld vind je wederzijdse hulp vooral informeel. “Mijn vriendinnen en ik raden elkaar vaak mensen aan”, benadrukt Lynn. “Onlangs maakte ik deel uit van een online discussiegroep met 500 vrouwen. Ik zag verschillende projecten voor mijn ogen ontstaan. We leven in een tijd vol mogelijkheden”, zegt ze optimistisch. De professionele wereld heruitvinden doen we stap voor stap en met z’n allen. “Als leidinggevende heb ik het gevoel een brug te bewandelen die ik tegelijkertijd zelf aan het bouwen ben”, geeft Céline Orjubin toe. “Ik zie er een politieke rol in: hoe meer van ons het doen, hoe meer dit het collectief verandert.”
Nieuwe verhouding tot geld
Deze beweging gaat gepaard met een nieuwe verhouding tot geld. De loonkloof tussen mannen en vrouwen is nog steeds groot, en daarom vindt Laëtitia Vitaud het cruciaal om een aantal taboes te bestrijden: “Het is een kwestie van je te informeren over lonen en dagtarieven en te leren onderhandelen, te leren vragen, maar ook een budget te leren beheren, zodat je een spaarpotje opzij kan zetten en je je kan voorbereiden op je pensioen”, somt ze op.
“Ik denk dat het mogelijk is om datgene te doen dat je graag doet en tegelijk in goede omstandigheden te werken én voldoende te verdienen.” Vrouwen leren collectief om hun waarde beter in te schatten. En tegelijk is geld niet langer een doel op zich: vrouwen willen minder verdienen als ze daardoor meer kunnen genieten van een leven waar ze bewust voor kiezen. “Ik vond het moeilijk om het financiële aspect op te geven”, geeft Fatima Ezzahra toe. “Het verschil tussen mijn huidige salaris en dat van vroeger is enorm. En toch was ik nooit eerder zo voldaan, dus ik weet uiteindelijk wel wat ik moet kiezen.”
Terwijl Kaat zich in de stad geen eenvoudigere levensstijl kan voorstellen, lijkt het haar wel mogelijk om minder te verdienen als ze zich zou vestigen in een klein dorpje aan de kust. “Maar misschien wil ik diep vanbinnen niet veranderen”, mijmert ze eerlijk. “Misschien wil ik gewoon dezelfde job blijven doen zonder dat dit als een mislukking wordt gezien…?” Innerlijke rust wordt misschien onze ultieme ambitie…
