Martine (40) viel in de winter van 2004 in een diepe zwarte afgrond. “Het ging al maanden niet goed met me”, zegt ze. “Overdag vluchtte ik weg in mijn werk en ’s nachts lag ik naar het plafond te staren. Ik was prikkelbaar en licht ontvlambaar, voelde me waardeloos en wou dat ik voorgoed afscheid kon nemen van het leven.” Martine sloot zich af van de buitenwereld en weigerde elke helpende hand. Tot ze na de zoveelste slapeloze nacht op een vrijdagmiddag crashte. “Ik kon niet meer stoppen met huilen. De diagnose van de huisdokter klonk onheilspellend: een depressie.
Hij schreef me een antidepressivum voor met slaperigheid als bijwerking. Ik moest die pil ’s avonds innemen. Dezelfde nacht sliep ik voor het eerst sinds lang als een roos.” Het duurde een tijdje vooraleer de pillen ook echt op Martines geest begonnen in te werken. “Eerst leek het alsof mijn gevoelens afvlakten. Alles werd grijs en er was geen wanhoop meer, maar ook geen vreugde. Na een paar weken kwam er opnieuw meer reliëf in mijn hoofd.”
Praten vergroot de kans op genezing
Op aanraden van haar huisarts maakte Martine urenlange wandelingen door het bos. “Daar heb ik vandaag nog afschuwelijke herinneringen aan. Tijdens die wandelingen tolden de zelfmoordgedachten door mijn hoofd.” Van een vriendin kreeg ze het adres van een vrouwelijke psychiater. “Ik kon snel bij haar terecht. Zij vertelde me dat antidepressiva uitstekende middelen zijn om een depressie onder controle te krijgen, en dat praten de kans op genezing vergroot.”
Dus startte Martine met psychotherapie. “Ik zag geweldig op tegen elke praatsessie. Het waren geen vrijblijvende conversaties, maar moeilijke, diepgravende gesprekken. Mijn psychiater gaf me lastige opdrachten mee.” Ze voerde nauwgezet alles uit wat haar therapeut haar opdroeg. “Beetje bij beetje kroop ik uit de afgrond.” Drie jaar later en twintig kilo zwaarder, durfde ze haar pillen onder doktersbegeleiding eindelijk af te bouwen. “Ik heb sindsdien geen antidepressiva meer geslikt en ben ook nooit hervallen.”
De druk van het geluk Martine lijkt tot de happy few te behoren, want tachtig procent van de mensen die ooit een depressie gehad heeft, hervalt. “Martine had geluk dat ze indertijd bij een uitstekende psychiater terechtkwam”, zegt Koen Demyttenaere, professor psychiatrie aan de KU Leuven. “We leven in een tijd waarin persoonlijke ontplooiing en individualisme hoog aangeschreven staan. Dat maakt ons bestaan boeiend, maar ook ingewikkeld. We combineren een druk gezin met een hectische job en een bloeiend sociaal leven, stoten daarbij op de grenzen van onze mogelijkheden en eindigen net als Martine in een uitputtingsdepressie.”
Iedereen kan een depressie krijgen
Iedereen kan een depressie krijgen, al is de ene mens er iets vatbaarder voor dan de andere. “Veel heeft te maken met je lichamelijke aanleg, je persoonlijke gevoeligheden en de omstandigheden waarin je leeft en werkt. Afhankelijk van hoe ernstig je depressie is, wordt ze behandeld met ofwel antidepressiva, ofwel psychotherapie. De meest ideale behandeling is een mix van beide. Antidepressiva lossen nooit problemen op, ze zorgen er alleen voor dat depressieve mensen in een toestand geraken waarin ze aan hun herstel kunnen werken. Maar ze moeten dan ook écht de koe bij de horens vatten, anders riskeren ze te hervallen. Therapeutische gesprekken zijn niet leuk, gezellig of vrijblijvend. Je wordt geconfronteerd met zaken die je liever niet wilt horen of onder ogen zien. Dat is hard labeur.”
Belgen zijn binnenvetters
Het gebruik van antidepressiva is de afgelopen tien jaar met een kwart gestegen in België. Opvallend is dat het aantal dagdosissen in diezelfde periode met een kwart is toegenomen en dat ook meer en meer jonge mensen naar medicatie grijpen. “Samen met Frankrijk scoren wij erg hoog”, zegt Koen Demyttenaere. “Nederlanders slikken minder. Ze zijn mondiger en de psychotherapeutische hulp is er beter georganiseerd.” We zijn binnenvetters en nemen daardoor makkelijker onze toevlucht tot antidepressiva?
Nederlanders slikken minder. Ze zijn mondiger en de psychotherapeutische hulp is er beter georganiseerd
Koen Demyttenaere: “Ja, en onze huisartsen schrijven ze ook snel en makkelijk voor. Ze hebben het druk en vinden niet de tijd om lange gesprekken met hun patiënten te voeren. In de opleiding is er te weinig aandacht voor psychologie en psychiatrie. In Nederland zijn de dokters beter voorbereid op diepgravende gesprekken.” Demyttenaeres Nederlandse collega Claudi Bockting is professor klinische psychologie aan de universiteiten van Utrecht en Groningen. Zij vindt de hoge antidepressivaconsumptie van de Belgen opmerkelijk. “Depressie komt bij jullie niet meer voor dan bij ons”, zegt ze. “Verschillende internationale studies laten zien dat de meeste mensen liefst een psychologische behandeling willen in plaats van medicijnen. België is een uitzondering. Vermoedelijk heeft jullie grotere antidepressivaconsumptie te maken met het feit dat psychotherapie slechts deelsdoor het ziekenfonds wordt terugbetaald. In Nederland is dat wel zo.”
Reclame doet naar antidepressiva grijpen
Worden onze dokters door de vertegenwoordigers van de farmaceutische industrie gepusht om zoveel mogelijk ‘gelukspillen’ voor te schrijven? Koen Demyttenaere denkt van niet. “Het is zeker zo dat reclame ervoor zorgt dat mensen naar pillen grijpen, alleen heeft het voorbije anderhalf jaar geen enkel farmabedrijf promotie voor antidepressiva gevoerd. Van al die pillen bestaan nu generieke, goedkope varianten, waardoor marketing zinloos geworden is.”
En toch blijft de verkoop stijgen. Prozac of placebo? Niet iedereen is even overtuigd van de werking van antidepressiva. Sinds jaar en dag voert de Amerikaanse professor Irving Kirsch een ware kruistocht tegen ‘mother’s little helpers’. Volgens hem werken pillen als Prozac, Seroxat of Remergon nauwelijks beter dan placebo’s of neppillen. Hij beweert zich daarvoor te baseren op studies in opdracht van de farmaindustrie, waarvan de resultaten nooit gepubliceerd zijn.
Placebo-effect?
Claudi Bockting voert onderzoek naar de gevolgen van het gebruik van antidepressiva op lange termijn. Zij nuanceert de stelling van Kirsch. “Bij mensen met lichte depressie hebben antidepressiva inderdaad ongeveer hetzelfde effect als een placebo. In Nederland wordt daarom aan huisartsen en psychiaters aangeraden om bij lichte depressie eerst over te gaan tot psychotherapie. Maar bij een matige tot ernstige depressie hebben antidepressiva we degelijk nut: ze helpen mensen te stabiliseren én op te knappen. Bij langdurige depressie werkt de combinatie van antidepressiva en psychotherapie het beste.”
Is er een verschil tussen mannen en vrouwen? “Nauwelijks. Behalve dan dat mannen minder therapietrouw zijn en veel slordiger in het gebruik van geneesmiddelen.”
Levenslang slikken
Helena is vijftig en slikt al vijftien jaar lang elke ochtend anderhalve pil Seroxat. Ze heeft verschillende pogingen om ermee te stoppen achter de rug, zonder resultaat. “In theorie is het simpel”, zegt ze. “Op drie weken tijd moet het lukken om de pillen geleidelijk af te bouwen. In werkelijkheid raak ik nooit tot het einde.” Bij haar eerste stoppoging kreeg Helena angstaanvallen en begon ze te duizelen. “Volgens mijn dokter was ik er iets te enthousiast aan begonnen en moest ik in piepkleine stapjes afbouwen.” Maar ook al haar volgende pogingen strandden.
“Het was alsof ik elektrische schokjes kreeg in mijn hoofd. Ik voelde me ook snel weer depri worden. Mijn dokter zegt dat ik moet doorbijten, maar het zwarte gat schrikt me af. Ik heb me er ondertussen bij neergelegd dat ik levenslang pillen zal slikken.” Wat het effect daarvan op de gezondheid van Helena zal zijn, is voorlopig koffiedik kijken. “Ik vind het best schokkend dat er wereldwijd niet veel studies over langdurig gebruik van antidepressiva bestaan”, zegt Claudi Bockting. Dus voert zij dat onderzoek nu zelf. “Officieel kun je niet verslaafd aan die pillen raken. Mijn onderzoek leert me dat zeer veel mensen ontzettend veel moeite hebben om ervan af te raken.”
Afbouwen onder begeleiding
Volgens Koen Demyttenaere heeft afbouwen vooral kans op slagen als het onder begeleiding gebeurt. “Er bestaan ontzettend veel vooroordelen over antidepressiva”, vindt hij. “Mensen geloven dat die producten hun persoonlijkheid zullen veranderen, dat ze agressief zullen worden of dat ze eraan verslaafd zullen geraken. Onzin. We zijn veel minder bang van antibiotica omdat we weten: ze doden de microben die ons ziek maken. Maar als het gaat over producten die ons moeten helpen onze gevoelens denkwereld weer op orde te krijgen, worden we achterdochtig. We zijn door onze depressie dan wel onze controle kwijt, tegelijkertijd zijn we bang om die controle in handen van een pil te geven. Terwijl pillen depressieve mensen net ondersteunen om verder te leven.”
Elk antidepressivum heeft bijwerkingen. Van de ene pil word je slaperig, van de andere dikker
Wat dan met de steeds terugkerende klacht dat antidepressiva het gevoelsleven uitvlakken? “Afstand kan tijdelijk juist heel goed zijn: naast het positieve vervaagt ook het negatieve. Als een patiënt dat als echt onaangenaam ervaart, moeten we misschien op zoek naar een ander middel. Want er zijn zeer grote verschillen in de werking van al die pillen.”
Ook in de bijwerkingen? “Een antidepressivum zonder bijwerking werkt niet. Van de ene pil word je slaperig, van de andere dikker. Of allebei. Daar moet je mee leren leven.” Krijg je van antidepressiva zelfmoordgedachten? “Ze helpen eerst en vooral zelfmoordgedachten te verminderen. Maar het kan zijn dat ze bij jongeren tot 25 de eerste dagen van de inname zelfmoordgedachten helpen opflakkeren. Wat daarvan de oorzaak is, weten we niet. Er is nog nooit vastgesteld dat mensen dan ook echt meer zelfmoord plegen
Een psycholoog voor iedereen
Psycholoog Koen Lowet werkt als gedragstherapeut en is directeur van de Belgische Federatie van Psychologen (BFP). “We leven in een slikcultuur”, zegt hij. “Psychologische begeleiding is erg duur in ons land. Vandaar dat we massaal naar antidepressiva grijpen. We geloven dat een pilletje alles oplost en dat we dan niet aan onszelf moeten werken.”
Lowet vindt dat elke Belg niet alleen recht heeft op een vaste huisarts, tandarts of apotheker, maar ook op een vaste psycholoog. “Geestelijke gezondheid is even belangrijk als lichamelijke. Vrouwen zetten iets makkelijker de stap naar psychotherapie dan mannen. Maar voor beide geslachten geldt dat ze het niet gewend zijn om over hun geestelijke problemen te praten. In Nederland heeft bijna iedereen zijn vaste psycholoog. Doordat dat hier niet zo is, hoor je weinig verhalen van mensen die hun depressie bij de psycholoog overwonnen hebben.”
Positieve effect
Het positieve effect van psychotherapie mag ook volgens Claudi Bockting niet onderschat worden. “Psychotherapie kan even goede resultaten voorleggen als antidepressiva. Er is vastgesteld dat sommige psychologische behandelingen zelfs beter beschermen tegen terugval. Omdat het risico op terugval zo groot is, moet een behandeling ervoor zorgen dat mensen zich niet alleen beter voelen, maar het leven ook beter aankunnen. Wie tijdens zijn herstel cognitieve gedragstherapie gevolgd heeft, zal minder snel hervallen dan wie alleen met antidepressiva behandeld is.”
Omdat die patiënten hun gedrag hebben aangepast? Claudi Bockting: “Eigenlijk weten we niet hoe dat komt. We vermoeden dat ze tijdens de psychotherapie spontaan geleerd hebben wat te doen op momenten dat het even iets minder goed gaat.”
Vond je dit interessant? Lees dan ook: Waarom we vaker een powernap zouden moeten doen, Is nieuws slecht voor je hersenen? & Met deze sportoefeningen blijf je in topvorm zonder naar de fitness te gaan.
