En als niet goed kunnen ruiken en proeven, een vaak voorkomend symptoom van het coronavirus, nu eens een metafoor is voor wat ons overkomt? vraagt Nathalie zich af. Een beetje alsof de pandemie het effect van een vlammendover heeft op ons oude, vurige leven. Nu we afstand moeten houden, belemmeren de coronamaatregelen onze zintuigen. Zelfs ons zicht wordt aangetast: nu we een masker dragen, missen we heel wat glimlachjes, verbergen aangedampte brillenglazen blikken… Alles wat leuk is, wordt verboden, tafelen met een groot gezelschap is uit den boze. En hoe te flirten? Wíllen we dat zelfs nog wel, nu we duizelen van ons enge, verlepte leven?
Depressieve gevoelen
Dit kleurloze dagelijks leven met onzekerheid als enige vooruitzicht maakt velen van ons down of angstig. “Toen ik begreep dat de tweede lockdown in aantocht was, heb ik een oud voorschrift voor Prozac bovengehaald en ben ik dat meteen beginnen nemen,” vertelt een magistrate. “Ik wilde een voorsprong nemen om overeind te blijven. Waar er tijdens de eerste lockdown veerkracht was omdat het zo’n gekke situatie was, is het nu een trieste boel. Daar schrijft niemand over op sociale media.”
Lees ook: Single en grote kinderwens? Dit zijn jouw opties in coronatijden.
De gevolgen van de pandemie en de lockdown voor onze mentale gezondheid zijn steeds beter gedocumenteerd: slapeloosheid, angsten, verlies van zelfvertrouwen, stress… Het totaalplaatje ziet er niet rooskleurig uit. Het percentage volwassenen die zeggen dat ze depressief zijn, is tussen september en november verdubbeld, blijkt uit een studie van het federaal onderzoekcentrum Sciensano. 22 procent van de Belgen gaf in december aan ermee te maken hebben.
Isolement
“Het gebrek aan sociaal contact beïnvloedt de mentale gezondheid. Deze situatie leidt tot angst en verlatenheid, want we hebben er behoefte aan te bestaan in de ogen van anderen. Dat zit in onze genen”, verklaart psychiater Christine Barois, die heeft vastgesteld dat de psychische toestand van veel van haar patiënten is verslechterd. En om er nog een schepje bovenop te doen: de negatieve kant van dingen zien is eigen aan ons overlevingsinstinct. Maar met een optimistische visie kun je ook de positieve kant van deze beproeving zien, legt de specialiste uit: “De mensheid is erin geslaagd om in één jaar tijd een vaccin uit te vinden. Net als het destijds met polio is gegaan, zal er collectieve immuniteit worden opgebouwd dankzij een vaccin. Het onderzoek heeft resultaat opgeleverd, dat is bewonderenswaardig.”
Lees ook: In 10 stappen een burn-out voorkomen volgens een ervaringsdeskundige.
Maar de epidemie en de bijhorende vage dreigingen activeren onze primitiefste reflexen. Alsof er een bordje ‘Opgelet, gevaar’ knippert in onze hersenen. Zo heeft Agnès het moeilijk met deze periode van restricties. In haar huis te midden van de velden voelt ze zich “gevangen. Niemand komt hier buiten, iedereen knijpt ’m.” Haar werk bij verenigingen is gestaakt. “Ik geef cursussen in kartonneren en inlijsten. De mensen missen mij en ik mis hen.” De denigrerende commentaar van haar oudste dochter, die vroedvrouw is, gaf haar een slecht gevoel. “Ze zei tegen mij: ‘Wat dacht je dan? Wat jij doet is niet essentieel.’ Dat weet ik best, maar de dag dat alleen de essentiële activiteiten nog overblijven in onze maatschappij, zullen we ons doodvervelen. Dat is onmenselijk.” Door haar beperkte sociaal leven heeft ze vaak een rothumeur. “Laatst dacht ik dat ik mijn man zou wurgen! Terwijl die arme kerel er voor niets tussen zit. Maar hij lijdt niet onder de situatie: hij is burgemeester van ons dorp en leidt een master aan de universiteit. Het was pure frustratie van mijn kant omdat ik niets meer te vertellen heb, pure jaloezie.”
Unsplash
Singles zwaar getroffen
Singles behoren, zoals verwacht, tot de sterkst getroffen groepen. Alia telewerkt sinds oktober. De maanden van eenzaamheid slopen haar. “Ik heb zelfs geen kat. Als ik de straat op ga, bespring ik die beesten”, grapt ze. Als ‘datingsite-experte’ maakte ze heel veel afspraakjes. “Nu heb ik het gevoel dat ik in een klooster woon. De voorbije periode heeft mijn libido aangetast, terwijl ik volgens mijn vriendinnen Samantha uit Sex and the City was.”
Onlangs probeerde ze om haar avond te kruiden door over een acteur te fantaseren: “Onder normale omstandigheden zou ik daarvan opgewonden raken. Maar nu gebeurde er niets en voelde ik een soort afkeer. Alsof mijn brein zei: ‘Iemand aanraken is slecht, en dat vind jij ook.’” Zoals veel anderen kijkt ze de ene serie na de andere om de tijd te doden. Maar ze ziet een verband tussen de angstaanjagende scenario’s van Dark en Ozark en de nachtmerries die haar de voorbije nachten plaagden. Ze droomde dat de kat van haar zus was gekeeld, en dat ze in Syrië was beland met het bevel te moorden.
Lees ook: Golf aan slapeloosheid door de coronacrisis: deze tips kunnen helpen.
“Het lijkt wel alsof ik ben besmet door de somberheid van de series die ik kijk.” “Sinds het begin van de epidemie worden onze hersenen zwaar op de proef gesteld”, bevestigt Christine Barois. De hersengebieden die instaan voor redeneren en wilskracht, moeten zich aanpassen. Hetzelfde geldt voor de gebieden die onze emoties in goede banen leiden. Anaïs, 33 jaar, verklaart het feit dat ze is hervallen in haar cocaïneverslaving als een gevolg van de eerste lockdown en de ‘emotionele achtbaan’ die daarop volgde.
Dit kleurloze dagelijks leven, met onzekerheid als enige vooruitzicht, maakt velen van ons down of angstig.
Anaïs, die danslerares is, was nochtans al lange tijd clean en het is niets voor haar om zich te laten ontmoedigen. “Maar op dat moment wilde ik gewoon trippen, alles vergeten. Het was mijn manier om te zeggen: ‘Laat me met rust.’ Gelukkig ben ik bang geworden en ben ik na een week gestopt.” Andere elementen die aantonen hoe moeilijk we het hebben, is dat psychotrope geneesmiddelen tussen maart en september veel vaker zijn voorgeschreven, volgens de laatste gegevens van de ziekteverzekering.
Unsplash
Meer zelfmoorden
Verontrustender is dat psychiaters vrezen dat het aantal zelfmoorden op lange termijn zal stijgen. “Het verband tussen het risico op suïcide en economische en sociale crisissen is gekend” en “er is altijd wat vertraging tussen crisissen en het moment waarop iemand tot actie overgaat”, waarschuwt de stichting Jean-Jaurès. In een onderzoek heeft de denktank een toename in het aantal zelfmoordgedachten ontdekt en dat is zorgwekkend, omdat we pas aan het begin van een woelige economische situatie staan.
Meestal slaagt Claire, “die gelukkig is met haar leven” erin “haar angsten opzij te zetten”. Maar “ze zijn er wel. Als ik er nog maar over praat, trekt mijn maag al samen.” Vanwege de eerste lockdown moest ze het bedrijf in marketing voor medische apparatuur dat ze twee jaar geleden oprichtte, sneller stopzetten. Over een paar weken zal deze alleenstaande moeder van twee jonge kinderen een bijstandsuitkering krijgen. Ze wordt goed omringd door haar familie en weet dat ze “nooit op straat zal staan. Als ik mezelf vergelijk met andere alleenstaande moeders, die aan de rand van de afgrond staan, relativeer ik mijn situatie. Het cumulatieve effect choqueert me. Pandemie, klimaatcrisis, de wankelende economie… Op dit moment kijk ik de de serie La Valla, derde wereldoorlog, virus… Natuurlijk overdrijf ik een beetje, maar eigenlijk is die toekomst er bijna. We zitten niet veraf van een scheiding van de maatschappij tussen rijk en arm; onze vrijheden worden ingetrokken. En dat zeg ik, die op politiek vlak totaal niet radicaal ben.”
Lees ook: Steeds meer vrouwen willen kinderen vanwege het klimaat.
Na de solidariteit van de eerste lockdown, stelt deze periode de collectieve verbondenheid op de proef. Mensen die zich daar scherp bewust van zijn, peilen vol ongerustheid de barsten in onze harmonieuze samenleving en de onrust in de wereld. Het dagelijkse leven biedt hier en daar een uitlaatklep. Claires verantwoordelijkheidsgevoel weerhoudt haar ervan om de coronamaatregelen aan haar laars te lappen: “Als ik een van de kinderen naar een vriend breng, blijf ik normaal gezien even en wisselen we ervaringen uit. Maar nu kan dat allemaal niet. Al mijn avonden zien er hetzelfde uit, ik praat alleen nog peutertaal.” Een beetje beschaamd biecht ze op dat ze een keertje is bezweken voor ‘een illegaal avondje’… met twee vriendinnen en hun kinderen. Er zijn ergere overtredingen.
Optimisme
Volhouden en tegen jezelf zeggen dat deze puinhoop tijdelijk is. Dat is de veerkracht van de optimisten. Nu dansvoorstellingen niet doorgaan, kan Anaïs de huur van haar gedeelde appartement in Parijs niet meer betalen. Hoe ze ook beknibbelt, de 1300 euro schadevergoeding die ze krijgt, dekken haar vaste uitgaven niet. “Ik keer terug naar mama, op het platteland”, zegt ze met een glimlachje. “Het is niet ideaal, maar gelukkig heb ik haar. Ik heb totaal geen zicht op de zaak, ik weet zelfs niet of ik deze zomer animatie zal kunnen verzorgen op een camping om wat geld te verdienen. Zouden de campings zelfs open zijn? Toch ben ik ervan overtuigd dat ik hier sterker uit zal komen, ik sta open voor heel wat nieuwe dingen, ik zal zelfs ‘gebarentolk’ op mijn cv kunnen schrijven.” En wat Alia betreft: zij weet dat haar libido slechts op ‘de pauzestand’ staat. Haar uiterlijk verzorgen, spierversterkende oefeningen, om de dag gaan joggen… “Ik vind het belangrijk dat mijn lichaam er klaar voor is, ik wil niet in al te slechte conditie zijn als ik weer kan gaan daten.” En tot die tijd heeft ze angstaanjagende series vervangen door feel-good-tv.
