“Ik wil niet gewoon kunnen slapen, mijn ambitie gaat verder dan dat: ik wil een verkwikkende en herstellende slaap en ik wil 7.40u kunnen doorslapen zonder onderbreking”, zegt Sonja (37) strijdlustig. Sinds twee jaar neemt deze museumcurator en moeder van één kind haar slaap heel serieus. “Mijn nachtrust is mijn troefkaart om tijdens vergaderingen alert te kunnen reageren en nieuwe ideeën te kunnen inbrengen, geen ernstige ziektes te ontwikkelen en te kunnen genieten van mijn avonden. Ik investeer er dan ook in: ik heb een slim kussen dat zijn temperatuur aanpast aan mijn slaapcyclus – je lichaamstemperatuur moet eerst dalen en dan weer stijgen tegen de ochtend aan. Thee van linde en passiebloem staat dagelijks op het menu, ik volg valeriaankuren en neem voedingssupplementen. Ik heb ook een nieuw matras gekocht en voor ik ga slapen activeer ik mijn slaaparmband die mijn nachtrust analyseert. Deze ochtend heeft die me laten weten dat ik slecht geslapen heb: ik scoorde 9/20 op trage golfslaap. Wat betekent dat mijn nachtrust niet herstellend was. Het heeft ook 41 minuten geduurd voor ik insliep, score: 1/5. Dat is al de tweede keer deze week. Ik wil dit bijstellen met 1 mg melatonine, want anders komt het niet goed.”
Perfectionisme-alert
In 2017 voerde professor Kelly Glazer Baron, slaapspecialist aan de Geneeskundefaculteit Rush in Chicago (USA), haar eerste onderzoek naar mensen die lijden aan orthosomnia (ortho betekent ‘juist, goed’ en somnia ‘slaap’), omdat ze steeds meer mensen in haar kabinet zag verschijnen die, zoals Sonja, hun slimme horloges en slaapapps aanbrachten als bewijsstuk voor hun slechte slaap. Allemaal kampen ze met diezelfde obsessie: ze sparen geld noch moeite om weer perfect te kunnen slapen. “Deze mensen streven op een perfectionistische en obsessionele manier een ideale slaap na; je kan hen vergelijken met mensen die lijden aan orthorexia en een ongezonde obsessie hebben voor gezond eten. Met het verschil dat hun obsessie aangedreven wordt door de data die hun slaaphorloges en apps tijdens de nacht registreren. Via deze tools willen ze zichzelf aanzetten om steeds beter te slapen om zo hun dagen, hun gezondheid en in feite hun leven te optimaliseren”, vat de specialiste orthosomnia samen.
Lees ook: Een antwoord op de meest gestelde vragen over het vrouwelijk orgasme.
Unsplash
2 tot 3% lijdt aan orthosomnia
Ook aan deze kant van de oceaan wordt dit fenomeen bestudeerd. Dr. Maxime Elbaz, onderzoekster in de neurowetenschappen en specialist in gezondheidstechnologie aan het Slaapcentrum van het ziekenhuis l’Hôtel-Dieu in Parijs, schat dat 2 tot 3% van de mensen aan deze stoornis lijdt.
“Mensen die lijden aan orthosomnia zijn volledig mee, ze hebben alles over slaap gelezen en hebben over hun eigen slaapproblemen al zelf een diagnose gesteld. Zo zei een patiënte me ooit: ‘Ik droom nooit! Echt, kijk maar, mijn app vertelt het me: ik heb nauwelijks REM-slaap (droomcycli) en ik scoor te laag op ‘trage golfslaap’. Zo ontwikkel ik nog Alzheimer!’ Ze had iets over dat onderwerp gelezen en wilde haar eigen slaapcyclus daarom bijstellen. Met als gevolg dat ze steeds slechter ging slapen. Mensen die lijden aan orthosomnia zijn over het algemeen goede slapers die zich laten vangen door een enorme drang om hun slaapscores kwalitatief en qua tijdsduur en efficaciteit zodanig op te drijven, dat ze hun slaap gaan verstoren.”
Slaaptekort is de nieuwe ‘silent killer’ geworden
Zo vertelt Joumana, opticienne van 41: “Mijn slaaphorloge stuurt me berichten om te gaan slapen om 23u, na een relaxatiesessie om 22.45u. Voor mij is dat midden in de avond! Maar ik voeg me er maar naar, omdat dat blijkbaar is wat ik moet doen om echt kwalitatief te slapen. Probleem is dat ik vaak wakker word rond 3.30u, juist wanneer de melatonineproductie piekt. Dat doet al mijn inspanningen teniet! Zelfs met het oranje-achtige licht van mijn nachtsimulator geraak ik maar moeilijk weer in slaap en mijn slaap is onrustig. Dat komt me zuur te staan, want ik lijd aan het premenstrueel syndroom en dat wordt erger als ik niet goed slaap. Want er is blijkbaar een link tussen pms en de desynchronisatie van je inwendige ritme, wist mijn gynaecologe me te vertellen. Ik zit dus in een impasse.”
Lees ook: Met deze anticonceptiemiddelen is er geen verhoogd risico op tromboses.
Het niet-controleerbare willen controleren
Wat het verhaal nog ingewikkelder maakt, is dat de obsessie aangedreven wordt door onnauwkeurige wetenschappelijke gegevens. Die van een kwalitatieve slaap ook nog eens een soort preventieve medicatie maken. Het klopt dat een goede slaap beschermt tegen diabetes type 2, overgewicht, een hoge bloeddruk, hormonale problemen en depressie, en ook helpt om bepaalde risicofactoren te verlagen die gelinkt zijn aan bepaalde kankers en neurodegeneratieve ziektes. Maar zo bekeken lijkt het alsof op je slaap focussen alleen maar positief is, terwijl zo’n focus ook schaduwkanten heeft.
“Slaaptekort is de nieuwe ‘silent killer’ geworden”, zegt psychotherapeut Darian Leader, auteur van het boek Pourquoi nous ne dormons pas. “De negatieve gevolgen van slapeloosheid op onze gezondheid wakkeren onze obsessie aan om ermee bezig te zijn. Het wekt namelijk de illusie dat je door goed te slapen ziekte kan voorkomen. Je bent het bijna aan jezelf verplicht om aan je slaaphygiëne te werken om gezond te blijven. Het ligt in de lijn van gezond leven en je lichaam steeds verder optimaliseren, maar de druk is zodanig dat het je nachtrust juist gaat compromitteren.” En zo beland je in een vicieuze cirkel, die helemaal aansluit bij dat andere adagio dat onze prestatiemaatschappij typeert, namelijk dat we in alle domeinen van ons leven moeten slagen. Slaap inbegrepen.
Unsplash
“Aan de basis hiervan ligt een prestatieangst, die maakt dat mensen het niet-controleerbare willen gaan beheersen. Maar hoe meer je je slaap wil controleren, hoe ongrijpbaarder hij wordt en hoe minder hij luistert naar de impulsen die je hem geeft. Hoe groter de waakzaamheid, hoe minder goed je slaapt”, benadrukt Dr. Patrick Lemoine, psychiater, slaapspecialist en coauteur van Apprendre à dormir. “Dat streven naar de perfecte slaap flirt eigenlijk met ons onbewuste verlangen naar onsterfelijkheid, dat in ieder van ons sluimert. Je slaap controleren betekent je gezondheid en dus je leven controleren. Het is een manier om meester te blijven over je lot en je doodsangsten op afstand te houden. Maar aangezien die perfecte slaap bereiken onmogelijk is, verliezen we ons uiteindelijk in dat verlangen en putten we ons uit.”
Het proces van orthosomnia omdraaien
Een onmogelijke queeste, die een nepoplossing vindt in de quantified self. De perfecte-slaap-obsessie is intrinsiek verbonden met de cultus van de zelfmeting, dankzij marketingbeloftes die ons via technologie en allerhande trackers idyllische nachten aanpraten. Via deze tools worden de snelle oogbewegingen van de REM-slaap gemeten, wordt de ademhaling geëvalueerd, enz. Alle gegevens worden bijgehouden en zo wordt het ongrijpbare in statistieken gegoten, alsof het koopwaar was als een ander. “Die tools bevorderen de slaap niet, ze geven enkel informatie en tendensen aan. Maar op die manier ontwikkelen mensen die hier gevoelig voor zijn wel een verslaving aan cijfers en statistieken, die ze obsessief elke ochtend gaan raadplegen om zichzelf ervan te overtuigen dat ze goed bezig zijn”, merkt Dr. Elbaz op.
Lees ook: Vulvodynie of vaginale depressie: hoe herken je het en wat kun je doen?
Om dienstbaar te zijn moeten de gegevens op z’n minst betrouwbaar zijn, en dat is niet altijd het geval. “Ze kunnen vervalst zijn, zowel positief als negatief, en dus verwarring creëren, want niet al deze tools zijn wetenschappelijk gecontroleerd. De meeste van die algoritmes zijn ontwikkeld voor consumenten en niet voor wetenschappers.” Toch heeft inmiddels ook het slaapcentrum van l’Hôtel-Dieu een app ontwikkeld, de iSommeil: “Sommige slimme toestelletjes die we uitgetest hebben werken heel goed (zoals de slimme ring Oura of het Fitbit-horloge), maar het is belangrijk om ze heel nauwkeurig te raadplegen, en maximaal gedurende een maand. Blijven de problemen aanhouden, dan moet je een specialist raadplegen. Zo voorkom je dat je in de helse loop van orthosomnia terechtkomt”, raadt hij aan.
We vergeten vaak te zeggen dat voor een correcte slaap niet zozeer de slaap zelf telt, wel het wakker worden.
Ook al wordt algemeen aanvaard dat een nachtrust van minder dan zes uur schadelijk kan zijn en dat het beter is om zeven à acht uur per nacht te slapen en hierbij storingen (zoals geluid of blauw licht) te mijden die slaapcycli kunnen vertragen of verstoren, toch wordt volgens Dr. Patrick Lemoine het volgende te weinig benadrukt: “Ook al raden we mensen aan binnen deze slaapnormen te blijven, toch vergeten we hen daarbij vaak te zeggen dat voor een correcte slaap niet zozeer de slaap zelf telt, dan wel het wakker worden.
Als je fit wakker wordt en je je goed voelt overdag, dan maakt het niet zozeer uit hoe je nachtrust was, hoeveel uren je geslapen hebt of hoe laat je gaat slapen. Om werkelijk positief om te gaan met je nachtrust, moet je het proces eigenlijk omdraaien en vertrekken van hoe je je overdag voelt. Baseer je ideale nachtrust op een dag dat je je dynamisch, vrolijk en creatief hebt gevoeld, je hebt kunnen doorwerken zonder dip of zonder geheugen- of concentratiestoornissen, en goed verteerd hebt, en noteer om hoe laat je de avond ervoor bent gaan slapen en wanneer je die ochtend wakker bent geworden. Dat is een goede indicatie van je eigen ‘norm’, met andere woorden het dagritme waarop jouw lichaam genetisch geprogrammeerd is. Als je dat ritme aanhoudt, is de kans groot dat je nachten rustig, diep en verkwikkend zullen zijn. En dus ideaal voor jou.”
