De meeste van haar collega’s weten niet eens dat Karen (50) een zoon heeft. Haar vrienden denken dat hij ergens aan de andere kant van de wereld zit. Slechts een paar intimi kennen haar geheim en weten dat haar 25-jarige zoon Thomas geen deel uitmaakt van haar leven. Achter de façade van haar burgerlijk bestaan konden de vele barsten in haar leven lang onopgemerkt blijven: de babyblues die ze had bij zijn geboorte, de depressie daarna, haar afwezige echtgenoot, haar scheiding toen Thomas dertien was… en nu dus, de breuk tussen moeder en kind.
“Thomas en ik waren symbiotisch. Hij zag er goed uit, was grappig, was de beste van de klas, hij was de perfecte zoon. Toen hij zich minder goed ging voelen, dacht ik dat dat door de pubertijd kwam. Elke adolescent gaat door een crisis. Maar toen mijn moeder plotseling stierf, verslechterde onze relatie verder. Hij verpestte de maaltijden, zorgde ervoor dat ik me constant schuldig voelde… Toen hij achttien was, ging hij bij zijn vader wonen, die expat was in China. Ik moet zeggen dat me dat opluchtte. Ik ben verhuisd en ging als een student op kamers wonen. Toen hij een jaar later terugkeerde, verdween hij.”
Lees ook: 33% van de ouderschapsverloven wordt opgenomen door mannen.
Angst om veroordeeld te worden
Na vijf jaar pijnlijke radiostilte achterhaalde een privé-detective zijn adres. “Vandaag de dag zien we elkaar maar af en toe en oppervlakkig. Dat burgerlijke dogma om een goede echtgenote en een goede moeder te moeten zijn, heeft mijn leven en mijn carrière verpest. Het moederschap werd zo’n pijnlijk verhaal dat ik er spijt van heb moeder te zijn. Maar ik zeg dat niet luidop, uit angst om veroordeeld te
worden. Wie zou me tenslotte begrijpen?”
Het besef liever geen kind te hebben gehad, verscheurt haar. Hoe moeilijk is het toch om de schoonheid van het moederschap te ontkennen. Of het moet met humor zijn, zoals Corinne Maier deed in 2007 met haar bestseller No kid, waarin ze veertig redenen opsomt om geen kind te krijgen en opkomt voor de vrouwen die liever geen moeder worden. “Sindsdien hebben heel wat comedians het onderwerp opgepikt”, zegt ze. “Ook een nieuwe generatie jonge vrouwen geeft aan geen kinderen te willen vanwege de klimaatcrisis. Het idee is mainstream geworden.
Maar de volgende stap – de spijt betuigen, tegenover jezelf of je omgeving, omdat je ooit wél een kind hebt gekregen – blijft volkomen taboe. Het boek van de feministische sociologe Orna Donath heeft overigens bij ons erg weinig reacties losgeweekt.” Maier verwijst hiermee naar de studie Regretting motherhood, a sociopolitical analysis van de Israëlische onderzoekster, waarin ze in 2015 de getuigenissen verzamelde van drieëntwintig moeders tussen 25 en 75 jaar die toegaven het moederschap te betreuren. Het essay stuitte in veel landen op een muur van onbegrip en de debatten waren verhit. In Israël wordt Donath nu gezien als de vrouw die ‘de algemene sociale consensus uitdaagt dat vrouwen moeder moeten worden’.
Lees ook: Franse start-up ontwikkelt speekseltest om endometriose snel op te sporen
Geen debat
“In de afgelopen jaren woonde ik over de hele wereld honderden discussies bij, waarin de reacties varieerden van opluchting tot misprijzen”, vertelt Donath vanuit Tel Aviv, waar ze lesgeeft. “Toch wel een belangrijke evolutie, gezien het taboe en de veroordeling ervan. Israëlische vrouwen uitten, net als veel andere vrouwen elders, over dit thema heel uiteenlopende gevoelens. Gaande van woede en ontkenning tot dankbaarheid en opluchting.” Waarom is er hier geen debat, vroeg Stéphanie Thomas, auteur van Mal de Mères, zich af en ging op onderzoek uit.
“Ik wilde weten wie die vrouwen zijn die me recht in de ogen kunnen aankijken en zeggen: ‘Ja, ik heb spijt dat ik een kind op de wereld zette, en als ik het moest overdoen dan had ik er geen gekregen.’ Elk verhaal is anders, maar allemaal geven ze toe dat ze zich vergisten. Sommigen komen erachter als het kind ouder is, anderen op het moment dat hun pasgeboren baby in hun armen ligt. Maar vergis je niet, de spijt die ze betuigen heeft niets te maken met babyblues of postnatale depressie. Hun spijt is een diep besef. Het is toegeven aan jezelf dat je dat kleine wezen liever niet naast je had en dat je haar of hem liever niet kende, zodat je de vrouw had kunnen blijven die je ervoor was.”
Geen slechte moeders
De vrouwen die niet gelukkig kunnen zijn om hun moederschap – een taak die hun te groot, te overweldigend lijkt – zijn geen slechte of afwezige moedertypes. Ze zijn net vaak erg betrokken, alleen slagen ze er niet in om hun vroegere leven los te laten. In het notitieboekje, waarin ze naar haar
8-jarige dochtertje Marie schrijft, plakte Sonja haar tekeningen zorgvuldig in. De eerste tekeningen verbeelden allemaal vrouwen met dikke buiken die hun baby liefdevol omarmen: “Dat dit kleine wondertje zo vol was van het moederschap, is het bewijs dat ze dit in haar prille kindertijd moet hebben ervaren.”
Net toen Sonja en haar man de idee opgaven om ooit kinderen te krijgen, bleek ze toch plots zwanger. Ze was toen 43. Ze was een gerenommeerde architecte, maar besloot zich toch 18 maanden lang exclusief aan haar dochtertje te wijden. “Het is pas toen ik voor het werk op reis moest dat ik stopte met borstvoeding geven”, vertelt ze. “Toen ik terugkwam, creëerde ik bewust een beetje afstand tussen haar en mij. Mijn probleem is dat ik permanent in de verdedigingsmodus sta, door de uitdagingen die mijn beroep met zich meebrengen, én dat ik gepassioneerd ben door literatuur, kunst, stadsplanning, tuinen… Maar als je alles goed wilt doen, zet je jezelf vast. Ik gaf alles om het te kunnen combineren, maar als ik het opnieuw moest doen, zou ik geen kind nemen. Het is zo’n omwenteling in een leven dat al zo rijk was. Een kind opvoeden is best zwaar. Bovendien is een kind krijgen op latere leeftijd mentaal misschien ook zwaarder dan als je jonger bent, en je bent je waarschijnlijk ook bewuster van de verantwoordelijkheid die je draagt.”
Lees ook: Helft sportende vrouwen heeft pijnlijke borsten door slechte beha.
Groot taboe
Moederschap is niet voor iedereen weggelegd, maar dat mag niet uitgesproken worden. Volgens Orna Donath blijft moederschapsspijt zo’n groot taboe, omdat het bepaalde kernwaarden uitdaagt waarop onze hedendaagse samenleving is opgebouwd: “Het bewijst dat niet iedereen het moederschap als een waardevolle ervaring ziet, ondanks de vele incentives om vrouwen hiervan te overtuigen. Het herinnert ons eraan dat moederschap een relatie is en geen mythische beleving. Zoals alle relaties kan het dus een bron zijn van vreugde en liefde, maar ook van verveling, haat, jaloezie, woede en ja, ook spijt. Bovendien is het een vingerwijzing naar de patriarchale samenleving dat vrouwen in staat zijn om hun leven te evalueren, vorm te geven, zelf na te denken, de dingen te doorvoelen en uiteindelijk eigen beslissingen te nemen.”
Als adviseur in een ministerieel kabinet, maker van Michelle, een podcast ‘voor vrije vrouwen’, en moeder van drie kinderen, vond Marie Petitcuénot nog de tijd om een boek te schrijven over dit thema. Haar boodschap? Laten we de illusie van de roze wolk niet langer van moeder op dochter doorgeven. “Het moederschap is tegelijk een banale ervaring én iets wat je hele leven overhoop gooit, waarbij je ontdekt dat je een vreemde voor jezelf geworden bent”, zegt ze. “Ik was zelf ook helemaal mee met de idee van de perfecte moeder, en had er geen benul van dat ik naast een
kind nog andere dingen nodig zou hebben.
De vaderrol
In dit alles is het belangrijk dat mannen hun vaderrol beter opnemen en dat we meer aandacht hebben voor wat kinderarts en psychoanalyticus Donald Winnicott The Good Enough Mother noemde. Want als een jonge moeder vandaag de dag niet tot over haar oren verliefd is op haar baby en
het jammer vindt dat ze haar vroegere leven moest opgeven, dan lijkt het alsof ze haar kind nooit nog onvoorwaardelijk zou kunnen liefhebben. Dat is niet het soort van moederschap dat ik wil belichamen.”
Nathalie Bourrus kan er helemaal inkomen. Zelf sprak ze als journaliste bij het schrijven van haar boek over alleenstaande moeders – ze is er zelf één – met heel wat vrouwen. “Ik hoorde bij veel alleenstaande moeders een onuitgesproken spijt. Als je een kind alleen opvoedt, ben je zo bang dat
het zal mislukken en voel je je zo schuldig bij de idee dat je kind dit gevoel nog maar zou kunnen opvangen, dat je jezelf verbiedt het ook maar uit te spreken. Helaas zijn er geen statistieken over alleenstaande moeders uit stedelijke omgevingen en uit hogere sociale klassen en beroepen zoals
ik, maar wel over jonge vrouwen die alleen wonen op het platteland, werkloos zijn en vechten tegen armoede. En als je van het ene in het andere rolt, kan je als moeder maar beter niet ontsporen. Tijdens hun getuigenissen kon ik horen hoe belangrijk het is dat zij hun verhaal kunnen brengen. Maar dan moeten ze natuurlijk ook nog gehoord worden…”
De monstermoeder
Als toeschouwer is het inderdaad verleidelijk om zulke getuigenissen af te doen als egoïstisch – of zelfs ronduit slecht of monsterlijk. Maar volgens klinisch psychologe Adèle Assous bestaat er niet zoiets als een monstermoeder. “We vinden het idee van een moeder die spijt heeft van haar moederschap vooral ondraaglijk omdat we diep vanbinnen allemaal de angst voelen zelf zo’n kind te zijn geweest: een bron van spijt”, zegt ze en hierbij drukt ze op een pijnlijke wonde. Diezelfde moederschapsspijt hoort ook zij tijdens haar raadplegingen in de kinderpsychiatrie, waarin ouders worden geconfronteerd met de moeilijkheden van hun kind. Vaak pijnlijke verhalen. “Velen van hen voelen de desillusie omdat er geen weg terug is; moeder zijn is onomkeerbaar. Maar zijn ze dan de enigen die met die gevoelens worstelen? Ik mis in dit alles de stem van de vaders. Ik hoor vrouwen zeggen: ‘Ik heb altijd geweten dat ik niet klaar was voor een kind, en mijn man, ach, voor hem was het ook niet echt zijn ding…’ Maar onder sociale en familiale druk breken mannen vaak hun relationele beloftes, waardoor de moeders achterblijven met de verantwoordelijkheid. De moed van die moeders kunnen we niet genoeg erkennen.
Wij herinneren ons nog altijd het memorabele interview met Axelle Red over Ploetermoeders in Humo in 2008. Uitingen van kwetsbaarheid die zelden voorkomen bij mensen die in de spotlights staan. Het zal nog even duren voor de #MeToo in verband met het moederschapstaboe de wereld op z’n kop zet.
