10u51. Alicia scant haar scherm, op zoek naar de minste reactie op haar laatste post. Op haar veertiende is zij een virtuoos in 2.0-communicatie, in die mate zelfs dat zij een geïdealiseerde dubbelganger in het leven heeft geroepen die lijkt op het meisje dat ze eigenlijk zou willen zijn. “Deze Alicia is perfect. Als ik zie hoeveel likes ik elke dag krijg, motiveert me dat om nog mooier, slanker en sexier te zijn!”. Zelfs als dat betekent dat je een beetje, veel, en zelfs waanzinnig veel vals speelt. “Ik hou van filters! Ik wis er mijn acne mee weg, ik bewerk de ovale ronding van mijn gezicht en ik werk mijn dijen bij… Ik droom van een vollere mond, iedereen doet het, je hebt er slechts een klein prikje voor nodig.”
Lees ook: Waarom steeds meer vrouwen hun toevlucht zoeken tot de wereld van de astrologie.
Hoewel haar getuigenis verontrustend is, blijkt het een vaak voorkomend gedrag bij jonge Belgische internetgebruikers. Dove, dat er al jaren naar streeft om voorlichting over dit onderwerp te promoten, publiceerde onlangs de resultaten van een recent onderzoek naar de gevolgen van sociale netwerken op het gevoel van eigenwaarde bij meisjes van tien tot vijftien jaar. Daaruit blijkt dat zij gemiddeld amper 10,4 jaar oud zijn als zij voor het eerst een filter gebruiken om hun uiterlijk te veranderen. Slechts één op de vijf meisjes post een ongeretoucheerde foto van zichzelf.
Gevoel van eigenwaarde vermindert
De conclusies van de enquête zijn overduidelijk: hoe ouder meisjes worden of hoe meer tijd zij op sociale netwerken doorbrengen, hoe meer hun gevoel van eigenwaarde vermindert. Op tienjarige leeftijd vindt 75 procent meisjes hun spiegelbeeld mooi, maar op dertienjarige leeftijd is dat nog maar 33 procent. Erger nog, op de leeftijd tussen dertien en vijftien jaar schaamt één op de drie meisjes zich voor haar uiterlijk.
Deze cijfers zijn reden tot ernstige bezorgdheid, maar ze verbazen de specialisten niet. “Elk individu creëert zichzelf in drie stadia: via het zelfbeeld, de zelfkennis en zelfwaardering. Sociale netwerken maken het mogelijk dit proces te wijzigen zonder dat de laatste twee stadia nog ontwikkeld kunnen worden. Als je amper tien jaar oud bent, ben je verre van volledig gevormd… Om met ons zelfbeeld te spelen, moeten we volwassen zijn en ons ervan bewust zijn dat het om een geënsceneerd moment gaat. Instagram, Tik Tok, Facebook… het zijn meer marketing- en zelfontwerpmiddelen dan dat het echte communicatiemiddelen zijn. We creëren een op maat gemaakt zelfbeeld, een soort avatar die een volkomen verzinsel is, met wat meer of minder waarheid erin”, zegt de Belgische psycholoog-pedagoog Bruno Humbeeck.
De sociale druk is gendergebaseerd
“De opkomst van sociale netwerken en hun alomtegenwoordigheid in het dagelijkse leven op veel te jonge leeftijd dragen ertoe bij dat het keurslijf om aan een stereotiep beeld bij kleine meisjes te beantwoorden veel te sterk wordt beklemtoond. In plaats van met een Barbie te spelen, een relatie waarin de pop onderscheiden wordt van zichzelf en van de werkelijkheid, wordt men zijn eigen Barbie. Het gebrek aan eigenwaarde neemt verontrustende proporties aan, omdat men zich niet genoeg gevolgd, geliefd of bemind voelt door de gemeenschap. Het is alsof we niet langer kunnen leven zonder dat de blik van anderen ons bevestiging geeft”, voegt de specialist eraan toe.
Zowat overal ter wereld komt men tot dezelfde vaststelling die ons op de kolossale impact van sociale media wijst: “Hoewel bepaalde aspecten het contact en het welzijn kunnen bevorderen, toonden tientallen wetenschappelijke studies de laatste jaren aan dat zij een negatieve invloed kunnen hebben op het zelfvertrouwen, het humeur en het gevoel van eigenwaarde. Dit is het geval wanneer gebruikers veel tijd besteden aan het posten van selfies, het gebruik van bewerkingsapps en filters om hun uiterlijk te veranderen, zichzelf met anderen vergelijken en waardering krijgen via commentaren en likes. Daarom moeten we jongeren vaardigheden helpen ontwikkelen om op een gezonde en productieve manier door sociale netwerken te navigeren”, zegt professor Phillippa Diedrichs, psychologe en onderzoekster aan het Center for Appearance Research van de University of the West of England en expert op het gebied van lichaamsbeeld.
Lees ook: Maandverband en tampons inruilen voor period panties: dit wil je weten.
Cijfers zijn huiveringwekkend
Komiek, actrice en tv-presentatrice Cécile Djunga, woordvoerster van Dove, maakt zich vooral zorgen over het verlies van eigenwaarde door sociale netwerken. “Ik ben zelf het slachtoffer geweest van cyberpesten en racistische opmerkingen, en ik weet hoezeer die jammer genoeg het gevoel van eigenwaarde en het zelfvertrouwen, de fundamenten voor het ontwikkelen van het zelfbeeld, kapot kunnen maken. Sociale netwerken zijn een prachtig instrument, op voorwaarde dat je weet hoe je ze moet gebruiken en dat je de nodige afstand kan nemen van je zelfbeeld, het beeld dat je wilt geven en het beeld dat anderen van je hebben.
De cijfers van de Dove-enquête zijn huiveringwekkend, maar er is een lichtpuntje. De evolutie van de profielen van vrouwelijke influencers die de codes steeds meer durven te doorbreken, stelt mij gerust: XXL-meisjes, meisjes met een raciale achtergrond, androgyne meisjes of meisjes met een handicap. Het zijn inspirerende modellen die veel minder strak zijn en die het dictaat van het perfecte meisje doorbreken . Als spelletje heb ik eens voor-en-nafoto’s gepost, 100% natuurlijk en daarna geretoucheerd… Het resultaat is verbluffend: in een paar minuten ben je een ander mens”, betreurt de dertigjarige.
Ook Bruno Humbeeck luidde de noodklok en herinnerde ons aan het belang van opvoeding door ouders en scholen over het gebruik van sociale netwerken. “Het gevaar van dit gesublimeerde zelfbeeld dat ze wil projecteren, is dat dit de grootste bekommernis van het kleine meisje wordt. Het verwordt zelfs tot een obsessieve zoektocht waarvoor zij bereid is alles te doen, zelfs niet gewaardeerd te worden voor wie zij werkelijk is. Maar van jezelf leren houden betekent je tekortkomingen accepteren. De behoefte aan erkenning wordt grenzeloos en kan leiden tot depressie, ineenstorting of erger bij deze mensen die door hun zeer jonge leeftijd kwetsbaar zijn”, waarschuwt de psycholoog-pedagoog.
Deze waarschuwing wordt des te relevanter als je bedenkt dat een dertienjarig meisje negen minuten nodig heeft om zich voor te bereiden op het nemen van een selfie. Caroline, moeder van de twaalfjarige Violette, maakt zich zorgen. “We kunnen geen spontane foto’s meer van haar maken. Alles wordt bestudeerd, niets is nog natuurlijk. Mijn dochter wordt sterk beïnvloed door onbekende meisjes met wie ze probeert zich te identificeren. Het is ongezond en we hebben drastisch moeten ingrijpen.” Hetzelfde geldt voor Martin en Vivienne, ouders van de dertienjarige Agathe, die angstaanvallen krijgt als ze niet voldoende likes krijgt. “Vandaag heb ik slechts één hartje gekregen en drie jongens op school maakten grapjes over mijn haar.” Net als Violette, neemt een meisje gemiddeld 8,5 selfies voordat ze er een vindt die het delen waard is.
De Belgische actrice en presentatrice Tatyana Beloy, een andere woordvoerster van Dove, waarschuwt: “Op zo’n jonge leeftijd je uiterlijk willen veranderen en eraan werken is een vicieuze cirkel. We doen het allemaal, een filter kan geen kwaad… behalve dat een kind niet in staat is om het verschil te zien tussen de echte wereld en sociale netwerken. Ik ben zelf erg voorzichtig met mijn eigen imago. Mijn make-up laten doen voor een fotoshoot is normaal, maar onlangs was ik na een shoot zo gefotoshopt dat ik mezelf niet meer herkende. In dat geval is het nodig om op de rem te trappen! Wat commentaren op sociale netwerken betreft, niemand houdt ervan om te worden bekritiseerd. Op mijn Instagram-profiel mag iedereen natuurlijk zijn mening geven, maar er is geen ruimte voor haat. Constructieve feedback is welkom, maar alles moet met respect gebeuren. Eén van de echt interessante aspecten van sociale media is het gemak waarmee je waardevol advies kan delen. Als ik bijvoorbeeld in mijn IG-verhalen een link plaats naar de tools van het Dove Self-Esteem Project, kunnen 70.000 mensen gratis cursussen en informatie downloaden om jonge mensen te helpen. Dat is geweldig!”
“Vroeger dacht ik dat alles wat ik op sociale media zag waar was”
In samenwerking met het Centre for Appearance Research van de University of the West of England – ‘s werelds grootste onderzoeksgroep die zich bezighoudt met de rol van uiterlijk en lichaamsbeeld in het leven van mensen – heeft het Dove Self-Esteem Project inderdaad een reeks educatieve hulpmiddelen ontwikkeld. De workshops, onlineartikelen en leermiddelen zijn academisch gevalideerd en zijn beschikbaar voor scholen, leerkrachten, opvoeders, ouders, enzovoort. Het Belgische kenniscentrum Pimento zal deze instrumenten promoten bij scholen en leerkrachten in het hele land, zodat jongeren rechtstreeks baat kunnen hebben van deze workshops*. “Het zou verplicht moeten zijn op school. Vroeger dacht ik dat alles wat ik op sociale media zag waar was”, zegt de twaalfjarige Chloe. De waarheid komt uit een kindermond…
*Workshops voor scholen en alle informatie op https://www.dove.com/be/fr/dove-self-esteem-project.html
