Bettina ziet het feminisme niet los van de milieukwesties. Sinds zij en haar man aankondigden dat ze geen baby zouden krijgen, stuiten ze op soms hevige reacties van onbegrip. “Het lijkt wel alsof het huwelijk in de collectieve verbeelding de eerste stap is op een uitgestippeld pad. Een uniek model waarin het koppel de roeping heeft om zich voort te planten. Na de gebruikelijke felicitaties komt al snel de vraag: ‘En wanneer komt de baby?’ Het getuigt van een misplaatste nieuwsgierigheid en is beladen met schuldgevoelens. Het herinnert ons eraan dat, zelfs in 2020, vrouwen nog gereduceerd worden tot hun reproductieve rol, ten koste van hun keuzevrijheid.” Bettina heeft overigens een boek aan de vraag gewijd, Je ne veux pas d’enfant en, in het kielzog daarvan, een gelijknamige Instagram-account met meer dan 18.000 volgers.
Afvalplaneet
In de leeftijd tussen 25 en 35 jaar wil meer dan één persoon op de tien in België geen kinderen: 16 procent van de mannen en 11 procent van de vrouwen. De redenen hiervoor lopen uiteen van milieu over economie tot genderongelijkheid. Voor sommigen is de keuze uitsluitend ecologisch. Dat is het geval voor Maya, 22 jaar oud en studente in de fotografie. Ze is bang om zich voort te planten in een wereld die gedoemd is tot natuurrampen en een zeker einde. Net zoals honderdduizenden Ginks (green inclinations, no kids) wereldwijd, weigert ze om een kind geboren te laten worden op een ‘afvalplaneet’. “Ik pleit voor een totale breuk met de manier waarop samenlevingen vandaag functioneren. Ik verwijt de generatie van mijn ouders dat ze ons ertoe hebben gedwongen op een verziekte planeet te leven”, betreurt deze jonge vrouw. Haar vader weigert haar radicale standpunt aan te nemen.
Lees ook: Meer genitale verminking bij meisjes sinds corona.
Bij Alice, een 25-jarige grafisch ontwerpster uit Namen, horen we een gelijkaardig verhaal. Haar moeder is ervan overtuigd dat ze over tien of twintig jaar haar keuze zal betreuren. Om haar een plezier te doen gaat Alice al twee jaar naar een psycholoog, omdat ze “ongetwijfeld een onbewust probleem moet zien op te lossen”.
Psychologische gevangenis
Voor sommigen is het vrouw-zijn een echte psychologische gevangenis. De bijzonder geëngageerde Isabella Lenarduzzi is de oprichtster van het feministische netwerk Jump. “Afzien van de voortplanting is waarschijnlijk het sterkste teken van de vrijheid van de vrouw”, zegt ze. “Het moederschap wordt al duizenden jaren lang gebruikt om vrouwen te onderwerpen. Studeren of werken, dus onafhankelijk zijn, is onmogelijk als je geen controle hebt over je vruchtbaarheid.
Al duizenden jaren lang gebruiken nationalistische regimes of religies vrouwenlichamen om hun wil tot dominantie te bestendigen. Vandaar dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen alle andere overheersingen structureert. Het is eveneens de voornaamste vernietigingsvector van onze planeet. Als vrouwen de beslissingsvrijheid hadden, zouden ze nooit meer kinderen hebben dan dat ze kunnen voeden en opvoeden. We zijn met 7,5 miljard mensen op aarde. Over tien jaar zijn we met 8,5 miljard en bijna 10 miljard in 2050.”
Patriarchale samenleving
“Alles is chantage, beschuldigend en veroordelend”, vindt Blandine, 24 jaar oud, studente in de hydrogeologie en ‘ecologisch bezorgd’. “Onze patriarchale samenlevingen, door en voor mannen bedacht, laten ons de keuze niet, zelfs niet als de mentaliteit verandert. Vrouw-zijn en childfree blijft een onmogelijke combinatie.”
Nochtans gaat België overduidelijk door een ‘babycrisis’, met een gestaag dalend vruchtbaarheidscijfer sinds tien jaar. Volgens de laatste cijfers (Stabel) kreeg een vrouw gemiddeld 1,8 kinderen in 2008, tegenover 1,6 in 2018. Het meest uitgesproken was de daling in het Vlaams Gewest (-2,3%), gevolgd door het Brussel Hoofdstedelijk Gewest en vervolgens het Waals Gewest. Een neerwaartse trend die de Belgische filosoof Simon Brunfaut niet verbaast. Hij nam de relaties van 18- tot 30-jarigen onder de loep.
Lees ook: #streepinhetzand steunt de vrouwen in zaak-Bart De Pauw.
“Zij kunnen zich volledig vinden in wat Simone de Beauvoir in De tweede sekse in 1949 schreef: ‘Dat een kind het hoogste doel van de vrouw zou zijn, is een uitspraak die nauwelijks de waarde van een reclameslogan heeft!’ Nieuwe generaties durven dergelijke dictaten en verplichtingen af te wijzen, net als de veronderstelling dat het ouderschap zin geeft aan het bestaan. De filosofische inzet achter deze reflectie is reëel: het belang van de keuzevrijheid.”
Zware druk
Zelfs al blijven de childfree mensen een minderheid, dan nog maken zeven op de tien Belgen zich (zeer) ongerust over het klimaat. Vooral dan jongeren, zowel meisjes als jongens, en zij spelen de grootste rol in het toekomstige maatschappelijke en milieugedrag. Isabelle Lenarduzzi: “Gendergelijkheid is de krachtigste hefboom om onze planeet te redden, omdat het de demografie en de cultuur beïnvloedt. De grootste transformatie van de beschaving is de overgang van een maatschappij van meerdere dominanties, naar een maatschappij van samenwerking en respect tussen alle mensen. Dit gezegd zijnde, er wordt overal, ook in de landen waar het meest vooruitgang is geboekt op het gebied van gendergelijkheid, een zware druk uitgeoefend op vrouwen om de ‘geneugten’ van het moederschap te ervaren. De waarde van een vrouw wordt nog te vaak geassocieerd met het aantal kinderen dat ze heeft gebaard. Het opgeven van het moederschap is een ware opstand. Vooral wanneer de motivatie de persoon zelf overstijgt : de persoonlijke impact op de vernietiging van de planeet beperken.”
Lees ook: Aan deze 12 bijzondere vrouwen hebben wij veel te danken.
3 vrouwen getuigen
Natasha (21 jaar), studente sociologie in Charleroi: “Mijn keuze is allesbehalve een gril”
“Mijn ouders hebben me ecologisch verantwoordelijk opgevoed, en dus ben ik ecofeministe geworden. Ik ben een boze, gechoqueerde en beledigde jonge vrouw, omdat ik bijzonder milieubewust ben. Al toen ik dertien jaar oud was, wist ik dat ik, als ik eenmaal volwassen zou zijn, mijn eileiders zou laten afbinden. Maar nu ik volwassen ben, is het een gevecht om dat gedaan te krijgen. Vooral de medische wereld is hier uitgesproken betuttelend. En dat is vernederend, mijn keuze is allesbehalve een gril!
Ik moet een contract met een jurist tekenen om te garanderen dat de gynaecoloog die me steriliseert achteraf niet vervolgd kan worden voor het geval ik spijt zou krijgen… En dat terwijl ik er zelfs van droom om mijn baarmoeder te laten weghalen om die aan iemand te kunnen geven die ze kan gebruiken. Ik denk niet dat mijn keuze egoïstisch is, niet meer dan voortplanting dat is. Je verplicht voelen om een kind te krijgen om je partner niet te mishagen of je koppel te redden, is bijvoorbeeld zeer contraproductief. Het voornaamste is om met mezelf in vrede te leven. Voor een jongen is childfree zijn veel eenvoudiger. Voor een meisje is een kind krijgen, zelfs voor mijn generatie, nog steeds een diepgewortelde maatschappelijke norm.”
Bettina (28), auteur en bedenker van ‘Je ne veux pas d’enfant’, Brussel: “Je bent als meisje niet geboren om je voor te planten”
“Trouwen betekent niet dat je per se baby’s wilt. Toch lijken velen dit vanzelfsprekend te vinden. Ze zoeken zelfs argumenten om mijn beslissing te rechtvaardigen, ongetwijfeld om zichzelf gerust te stellen. Voor hen ben ik uiteraard egoïstisch of heb ik een ernstig trauma opgelopen toen ik klein was… Als een vrouw aankondigt dat ze zwanger is, gebeurt het maar zelden dat ze dergelijke veroordelingen moet ondergaan. “Je krijgt er later spijt van”, “je denkt alleen maar aan jezelf”, “je gaat je leven verpesten”… Krijgt een toekomstige moeder dat soort opmerkingen spontaan te horen?
Ik heb altijd geweten dat ik geen kinderen zou krijgen, en ik heb er een hele verantwoording voor klaar, omdat dat zo vaak van me gevraagd wordt. Ik heb er een boek over geschreven en een Instagram-account gemaakt*. Er bestaat een echte gemeenschap die hierover van gedachten wisselt en nadenkt. Als ecofeministe was ik blij met de vooruitgang die in de zeventiger jaren was geboekt, toen we dankzij abortus en de pil eindelijk konden kiezen of er een baby zou komen. Als men vandaag de vraag krijgt of men kinderen wil, zou niemand zou zich daarvoor hoeven te verantwoorden, wat ook het antwoord mag zijn. Je bent als meisje niet geboren om je voort te planten.”
Léa (30), designer Brussel: “Mijn vrouwelijke gynaecologes hebben me de les gelezen”
“Ik heb mezelf nooit met kinderen gezien, zelfs niet toen ik een klein meisje was. Ik ben net 30 geworden, en ik ben nooit van mening veranderd. Een kind laten geboren worden op een planeet die ecologisch zo ernstig beschadigd is, heeft geen zin en is onverantwoord. Het is al uitgesproken moeilijk om als individu dagelijks milieuvriendelijk door het leven te gaan. Childfree zijn is een deel van de oplossing om de planeet te vrijwaren. Als je daar nog een rampzalige economische en sanitaire context aan toevoegt, zijn er plots heel veel redenen om geen kind te willen krijgen.
Vanaf het begin van onze relatie ben ik daarover heel duidelijk geweest tegenover mijn partner, en hij deelt mijn mening. Ik denk dat mijn familie me vandaag begrijpt, zelfs al is dat niet altijd makkelijk geweest. Het is het moeilijkste op maatschappelijk en medisch niveau, vooral daar word ik met een enorm schuldgevoel opgezadeld. Vrouwelijke gynaecologen zijn degenen die me het meest de les hebben gelezen, met heel zwaarbeladen waardeoordelen. Ik wil me al zeven jaar lang laten steriliseren. Ik heb met feministische verenigingen contact gezocht om medici te ontmoeten die hier meer voor openstaan. Het zich wel of niet voortplanten zou een fundamentele vrijheid moeten blijven, zowel voor vrouwen als voor mannen.”
