Tijdens de zwangerschap noemden ze hun toekomstig kindje nog ‘ons kleine genie’. Maar achteraf besefte dit feministische koppel dat ze de baby die bijnaam hadden gegeven nadat ze te weten kwamen dat ze een meisje verwachtten. Het moment waarop je het geslacht van je kind te weten komt, is “wanneer de ouders ook echt beginnen in te zetten op de zwangerschap. Het scenario wordt verfijnd en concreter gemaakt”, legt dokter Céline Bernabé Supont uit.
“De reacties zijn vaak heftig, de echografie wordt soms even stilgelegd door de sterke emoties, de ouders vallen elkaar in de armen of beginnen te huilen. Je voelt dat het heel wat losmaakt.” De gynaecologe-verloskundige mag dan wel een stijging merken in het aantal ouders dat het geslacht van de baby niet wil weten, maar in het algemeen draait het meestal toch nog steeds om twee zaken: “Beweegt het kindje nog, en is het een jongen of een meisje?”
En het is nu eenmaal zo: op dat moment beginnen we geslachtgericht en ook stereotiep te denken. Het antwoord op de vraag of we onze kinderen op dezelfde manier opvoeden is wellicht ‘neen’. Al was het maar omdat we onszelf al meteen op een andere manier identificeren naargelang het geslacht van het kind. Irène maakte het mee: eerst kreeg ze te horen dat ze een jongen kreeg, wat later dat het een meisje was – en ze merkte wel degelijk een verschil in haar reactie. Met het meisje voelde ze meer druk als rolmodel, “vooral in mijn carrière.”
Lees ook: Deze methodes werken echt om meer energie te krijgen.
Ontmoedigende studies
De studies over geslachtsstereotypen zijn erg ontmoedigend. Ook al willen we aan beide geslachten dezelfde opvoeding geven, toch verschillen onze percepties naargelang de sekse: zo is het gekend dat ouders het gedrag van meisjes niet op dezelfde manier interpreteren als dat van jongens. Huilen wordt bij meisjes het vaakst geïnterpreteerd als angst, en bij jongens als woede.
Het uiten van geweld ervaart men als agressiever bij meisjes, terwijl het bij jongens op meer begrip kan rekenen, alsof het in hun natuur ligt. Bij jongens wordt geweld bijgevolg minder bestraft en zal het sneller opnieuw gebeuren. Zo zijn er talloze voorbeelden, en soms zijn ze ronduit deprimerend, bijvoorbeeld wanneer het op huishoudelijke taken aankomt.
Verwachtingen van de maatschappij
Het geslacht is voor kinderen ook een van de eerste sociale categorieën die ze aanvoelen. Wanneer kinderen beginnen te begrijpen welk geslacht ze hebben – rond de leeftijd van twee of drie jaar – beginnen ook de verwachtingen van de maatschappij de bovenhand te krijgen op de aangeboren interesses. Zo hebben jongens al vanaf de leeftijd van drie jaar geleerd dat aandacht voor de ander en tederheid vooral iets voor meisjes is.
Rond de leeftijd van zes jaar kunnen ze hun gedrag al aanpassen om zich beter te integreren. “Ik citeer een studie uit mijn boek”, legt sociologe Marie Duru-Bellat, professor aan het Instituut voor Politieke Studies in Parijs uit. “In de crèche spelen jongens met jongensspeelgoed wanneer ze geobserveerd worden door een volwassene, maar wanneer ze denken dat niemand naar ze kijkt, spelen ze veel gevarieerder. Kinderen voelen sociale normen aan, en willen binnen de figuurlijke lijntjes kleuren.”
In 1949 had Simone de Beauvoir het in De tweede sekse al over de geslachtsidentiteit – en de hiërarchie die eruit voortvloeit – als constructie, als product van de familiale cultuur en socialisatie uit de kindertijd. In de jaren zeventig groeide het idee dat, hoe wij denken over het geslacht, het resultaat is van conditionering. Nu is dit mainstream. De gelijkheid tussen man en vrouw, die ook preventief handelt tegen seksistisch gedrag, maakt sinds 2005 deel uit van de onderwijscode.
Lees ook: Falen: zo leer je omgaan met mislukkingen.
Verrassende weerstand
Maar in tegenstelling tot wat onze tijdsgeest misschien zou doen vermoeden, is de differentiatie tussen seksen vandaag meer uitgesproken dan in de jaren zeventig en tachtig. Het aanbod in speelgoed, magazines en boeken voor kinderen is heel wat meer gendergericht dan toen. De samenleving gaat erop vooruit, maar tegelijk worden de stereotypen steeds maar uitvergroot.
Wie niet bang is voor eenheidsworst, probeert de differentiatie vooral toe te passen. Maar waarom moet die 41-jarige alleenstaande moeder, die denkt dat ze haar beide kinderen dezelfde waarden bijbrengt, haar zevenjarige zoon ’s morgens nog aankleden – “Anders staat hij daar in zijn blootje met zijn onderbroek in de hand” – terwijl haar dochter haar jurkjes (nillens willens met pailletten) al helemaal zelf aantrekt sinds ze vier jaar is? Omdat neutraliteit niet noodzakelijk leidt tot gelijkheid.
Rol van media
“Die educatieve houding blijkt vaak bevorderlijk voor de (re)productie van het verschil in geslachten”, schrijft Martine Court in Sociologie des enfants (uitg. La Découverte). “Ver weg van het kind in staat te stellen zijn ‘persoonlijkheid’ te uiten, bevordert die houding de uiting van verlangens die voor een groot stuk zijn opgelegd door gelijkgestemden en media, twee belangrijke spelers die doorgaans sterk geslachtsgerichte gedragsmodellen uitdragen.”
We willen onze kinderen op dezelfde manier opvoeden, maar de angsten die we hebben, verschillen naargelang het geslacht. Als reactie op complimenten over het uiterlijk van meisjes, op speelgoed en magazines, op kledij met hartjes of op vernederende tekenfilms (aldus een verontwaardigde vader wiens dochter naar een serie kijkt waarin de kracht van de superheldin erin bestaat dat ze zo vaak als ze wil van outfit kan veranderen…) zal een goedbedoelende ouder uiteraard proberen de innerlijke kracht van de dochter te benadrukken.
Het afbreken van stereotypen is complex
Maar het afbreken van stereotypen is heel complex. Een journaliste van New York Magazine was daar recent ongewild het bewijs van toen ze in een opiniestuk verkondigde hoe ze haar twee dochters aanmaande ‘onbeleefd’ te zijn tegen de oude buurman wanneer die hen zei hoe mooi ze er uitzagen.
“Ik zal hen niet meer leren om te glimlachen en dankbaar te zijn dat iemand hen heeft opgemerkt. Ik zal ze niet meer trainen om beleefd te zijn, daar worden hun verdedigingsmechanismen zwakker van.” In de commentaren reageerde een andere ouder kritisch: “Bedankt om precies het tegenovergestelde te beschrijven van wat wij onze twee jongens proberen bij te brengen: ‘Wees beleefd en vriendelijk, in het bijzonder tegen vreemden en nog meer tegen oudere mensen’, zulke zaken.”
Waar bevindt zich de grens tussen beleefdheid en onderdrukking? Hoe leg je aan jonge meisjes uit dat ze respect mogen eisen voor hun lichaam en hun verstand, zonder ze te overladen met angsten of hun zin voor avontuur – een privilege voor jongens overal ter wereld – in te perken? “Ik besef dat ik, in mijn poging tot een gelijke opvoeding, niet altijd goed kan filteren”, bekent een andere journaliste, moeder van een meisje en een jongen. “Soms zend ik nogal verwarrende signalen uit, wanneer mijn dochter me vanuit haar ooghoeken bekijkt en zegt: ‘Bah, roze is echt saai’, en doet alsof ze liever geel heeft, net zoals haar broer. Wat ik wil, is dat ze het hele idee van de prinses overboord gooit, maar uiteraard is geel niet beter dan roze.”
De overgewaardeerde man
Onderzoekers hebben vastgesteld dat ouders hun dochters aanmoedigen om te voetballen of dokter te worden, maar hun zonen niet stimuleren om het huishouden te doen of verpleger te worden. Wat tot het domein der vrouwen behoort, is inferieur en omgekeerd: het mannelijke is het hoogste goed.
“Er bestaat een ‘asymmetrie’, zoals psychologen het noemen”, verklaart Marie Duru-Bellat. “Mannelijk is altijd beter dan vrouwelijk, en nochtans kan je zoveel dingen leren door met poppen te spelen en bestaan er heel stompzinnige videogames waarin iedereen dood moet. Hetzelfde geldt voor beroepen, we hebben de neiging studierichtingen waar alleen meisjes zitten als minderwaardig te beschouwen. We kunnen niet zeggen: ‘Maak je los van die stereotypen en ga waar de jongens zitten’, dat is belachelijk.”
Maar het blijft voor meisjes aanvaardbaarder om de geslachtsnormen te doorbreken dan voor jongens – denk maar aan kleren, speelgoed, enz. Zelfs gendergelijkheid weerspiegelt de mannelijke dominantie: je identificeren met het ‘sterke’ geslacht is makkelijker dan omgekeerd. “Ouders zijn van nature conservatief ”, bemerkt de sociologe. “Ze willen hun kinderen integreren, en integratie is conservatief.”
En dat geldt ook tussen broers en zussen. Een Britse studie toonde in 2000 aan dat jongens met oudere broers en meisjes met oudere zussen ‘meer gestereotypeerd’ waren dan enige kinderen, en die waren het op hun beurt dan weer meer dan kinderen met broers of zussen van het andere geslacht. Met andere woorden, een mix van broers en zussen bevordert een flexibelere identiteit. Maar de invloed van broers en zussen op het seksegevoel is nog niet zo uitgebreid bestudeerd. We kunnen wellicht nog veel leren uit de gevolgen van intimiteit, de kracht van modellen en tegenmodellen, het verlangen naar imitatie en de transities die gebeuren zonder ouders in de buurt.
Lees ook: Waarom diëten je niet gelukkiger, zelfzekerder en dunner maken.
