Dit artikel is traag geschreven. Er is veel gelezen en gepraat voor er één letter op papier kwam. Toegegeven: ook wat gelanterfant. Maar laten we het gewoon slow journalism noemen, om helemaal mee te zijn met de trend. Want alles wordt slow tegenwoordig: van seks tot management en opvoeding.
Het begon allemaal in de jaren ’80, met de slowfood. Halverwege dat decennium kwam er protest in Rome, omdat er aan de Spaanse trappen een McDonald’s gebouwd zou worden. Het manifest van deze beweging predikte over regionale tradities, goed eten en gastronomisch genieten. Geen snelle hamburger, gemaakt van minderwaardig industrieel vlees, maar versgemaakte pasta met groenten en kruiden van de lokale boer.
Het concept sloeg aan, en al snel ontstond er een resem spin-offs: cittaslow (kleine steden of gemeenten waar mensen het winnen van auto’s, grote ketens en beton), slow fashion (duurzame, ethische mode), slow parenting (‘luie ouders’ die hun kinderen laten spelen), slow management (duurzaam ondernemen) en uiteraard ook slow sex (laat uw fantasie maar de vrije loop). Eigenlijk komen ze allemaal op hetzelfde neer: doe de dingen bewuster, trager, bedachtzamer. Vroeger heette dat gewoon onthaasten, nu wordt alles slow.
Een ode aan traagheid
Een van de goeroes van die slow-beweging is Carl Honoré, een Canadese journalist die wereldberoemd werd dankzij zijn boek In praise of slow. Zijn wake-up call kwam er jaren geleden al, toen hij zijn zoon een verhaaltje voorlas voor het slapengaan. Hij probeerde dat snel-snel te doen, paragrafen en zelfs hele pagina’s over te slaan, tot frustratie van het jongetje. Toen hij een artikel las over één minuut-verhaaltjes, dacht hij even het walhalla te hebben gevonden. Tot hij besefte dat we als maatschappij met een fundamenteel probleem zitten, vertelt hij in een razend populaire TED-talk. “Als we iets beter willen maken, wat doen we dan? We versnellen het. Van lezen maken we snellezen, van wandelen snelwandelen en van daten speeddaten.”
Zelfs dingen die bedoeld zijn om heel traag te gaan, proberen we aan te pakken. Zo zag Honoré ooit zelfs een affiche voor speedyoga. En dus stelt hij een cruciale vraag: hoe is het zover kunnen komen? “Veel heeft te maken met hoe wij denken over tijd. In andere culturen is tijd iets cyclisch: je kan telkens opnieuw beginnen. Maar in het Westen beschouwen we tijd als iets lineairs: je gebruikt het of je verliest het. Time is money.”
Vertragen blijft taboe, weet Honoré. “We associëren traag nog vaak met lui en dom, terwijl snelheid leuk en sexy is. En door altijd snel en druk te zijn, ontsnappen we aan de diepe vragen waar we mee worstelen.”
Luister naar de stilte
Nochtans wordt dat taboe de laatste tijd steeds vaker doorbroken. Kijk om je heen en je ziet vertraging. Wat dacht je bijvoorbeeld van de hele podcast-trend: steeds meer mensen raken verslingerd aan trage audioverhalen waarin bijvoorbeeld urenlang gepraat wordt over een moordzaak van jaren geleden. Ook slow reizen zit in de lift: steeds meer mensen kiezen bewust voor een staycation, leggen kilometers af op de fiets of zoeken – als ze dan toch het vliegtuig nemen – naar authentieke ontmoetingen met locals. Misschien kunnen zij zich laten inspireren door ‘akoestisch ecoloog’ Gordon Hempton, een Amerikaan die overal ter wereld op zoek gaat naar stilte(1). Of beter: naar natuurlijke geluiden op de zeldzame plaatsen die nog niet ‘besmet’ zijn door menselijk lawaai.
De tijd stillen zit in eenvoudige dingen: wandelen, lezen, mediteren, tuinieren, naar muziek (of stilte) luisteren. Alleen zo kunnen we dichter bij de ‘ware tijd’ komen, meent filosofe Joke J. Hermsen, die het boek Kairos schreef. “Dat is een begrip uit de Griekse filosofie dat lijnrecht staat tegenover chronos, de kloktijd die we allemaal kennen. Voor je de tijd kan vertragen, moet je eerst stilstaan bij wat tijd (voor jou) betekent. Veel mensen hebben een puur economische verhouding tot de tijd: ze hebben een constant gevoel van schaarste, ze komen tijd tekort. En dat levert extra stress op.
Juiste balans vinden
Het komt erop aan een balans te vinden tussen de kloktijd en de innerlijke tijd, kairos dus. Hoe je dat doet, is heel persoonlijk. De ene persoon vindt rust in een kwartiertje koffiepauze, de andere moet een uur wandelen voor alles stil wordt in zijn hoofd. Het belangrijkste is dat je niets nuttigs doet, dat je geen externe ambitie nastreeft. Veel mensen geloven dat ze tot rust kunnen komen terwijl ze televisiekijken met een tablet op schoot en intussen nog wat mails checken. Op zo’n moment maakt je brein overuren.”
Volgens Hermsen is de westerse maatschappij op drift geraakt en in de ban van de economische kloktijd terechtgekomen. “De neoliberale geest heeft elk aspect van ons leven ingepalmd. Zelfs de jeugd. Weet je dat ons woord ‘school’ afkomstig is van scholè, een begrip dat Plato introduceerde? Het betekende toen nietsdoen, rust nemen. Dat is nu eenmaal een voorwaarde om kritisch en creatief te kunnen denken. Maar helaas draait het in onze scholen zelden nog om rust en creativiteit, enkel punten en toetsen doen ertoe.”
Al is de filosofe best optimistisch over de toekomst. “Ik hoop dat we gaan beseffen dat we geen slaaf zijn van de economische klok: de tijd is van ons en we mogen hem dus zeker opeisen.”
Kraamkost uit de moestuin
Wie dat alvast onder de knie heeft, is Kim Leysen, beter bekend als Mme Zsazsa(2). Eerst leerde ze haar volk rokjes naaien, vervolgens tuinieren en tussendoor introduceerde ze ook nog het concept ‘kraamkost’. “Ik doe al die dingen heus niet omdat ze slow zouden zijn”, vertelt ze zelf. “Maar ik kan heel erg genieten van iets te maken waarbij ik van nul begin. Niet naar de supermarkt lopen en een appeltaart kopen, maar er zelf eentje bakken. Dan is het verlangen veel groter, iets wat veel mensen niet meer kennen. En je gaat ook bewuster met de dingen om. Als je zelf hebt gezwoegd in je moestuin, ga je die vijf geoogste paprika’s niet zomaar laten rotten en weggooien. Terwijl je dat met paprika’s uit een plastic zakje misschien wél zal doen. Pas op: ik snap dat veel mensen geen tijd hebben om zelf een moestuin te onderhouden, of kledij te naaien. Maar het is ook een kwestie van keuzes maken. Veel mensen denken dat ze pas gelukkig zullen zijn als ze manager zijn in hun bedrijf. Of als ze de nieuwste handtas van Delvaux hebben. Maar dat gevoel ebt snel weg. Vertragen zit volgens mij in iets heel eenvoudigs: stilstaan bij wat je hebt. En je afvragen of dat echt gelukkig maakt. Als je job een sleur wordt, doe er dan iets aan. Als je relatie niet meer goed zit, doe er dan iets aan. Het leven is te kort en het is nooit te laat om ertussenuit te knijpen.”
Geen wonderoplossing
Stilstaan en bezinnen: het is ook volgens psychiater Dirk De Wachter, o.a. bekend van de bestseller Borderline Times, noodzakelijk. “In mijn praktijk zie ik een groeiende groep mensen die niet meer meekunnen met het helse tempo van onze maatschappij. Het spijtige is dat ze meestal medicatie vragen om zo snel mogelijk weer in de ratrace te stappen.” Vertragen is zeker heilzaam, maar de modieuze slow-beweging is volgens De Wachter geen wonderoplossing.
“Alle initiatieven die tegenwicht bieden tegen onze opgefokte tijd wil ik toejuichen, maar vaak zitten er gehaaide zakenjongens achter die vooral de nieuwste hype willen verkopen. Ik weet niet of het laatste boek over slow sex onze liefdesrelaties zal bevorderen. En ook een wellnessweekend verandert niets fundamenteels. Eén weekend stilstaan bij ons hectische leven, om er nadien weer extra efficiënt in te vliegen: daar heb je weinig aan. Ik vind het heel vreemd dat we al die hypes nodig hebben voor iets wat eigenlijk heel simpel is: tijd nemen voor elkaar en onszelf. We moeten nadenken over de fundamenten van ons bestaan en dat doe je niet met leukigheden. Ik wil vooral pleiten voor gewoonheid: geen apart lokaal in het bedrijf waar je tijdens de lunchpauze snel een halfuur mindfulness kan volgen, maar goede oude koffiepauzes, om met je collega’s te zeuren over de baas.”
Rusteloosheid
Het klinkt aanlokkelijk: een leven vol rust en evenwicht, waarin weer ruimte is voor onszelf en onze creativiteit. Maar in zijn boek Rusteloosheid stelt filosoof Ignaas Devisch zich toch vragen bij die drang naar vertraging. “Het lijkt soms alsof evenwicht het enige is wat nog telt, maar we moeten oppassen dat de slinger niet te ver doorslaat. Wie te veel rust heeft, mist de drang om nieuwe dingen te ontdekken en te creëren, om vooruit te gaan. Uiteraard is er op verschillende fronten nood aan bezinning: de werkdruk is hoog, het evenwicht tussen werk en gezin is vaak moeilijk. Maar het is toch ook opvallend dat we dan zulke hoge eisen stellen aan onze vrije tijd. Ik vrees dat het spanningsveld tussen rust en rusteloosheid eigen is aan de mens. We zijn moe van alle prikkels, maar we zoeken ze ook op. Dit is trouwens niets nieuws: de elite uit het Toscane van de 16de eeuw bouwde villa’s buiten de stad, om uit te rusten na een drukke werkweek. En eind 19de eeuw schreven critici bezorgd dat de telegrafie onze geest zou kapotmaken. Dat zie je nu ook met mails, maar dan maal duizend. Terwijl we ons lot in eigen handen hebben: mochten we evenveel mails versturen als we vroeger brieven schreven, dan hadden we een heel efficiënt systeem in handen. En uren vrije tijd. Maar we voelen de drang naar rusteloosheid. Ik denk dat het vooral belangrijk is om te zoeken naar enkele dingen die ons oprecht gelukkig maken, en daar voluit voor te gaan. Dan is die snelheid geen probleem. Want vergeet niet: de ultieme rust bestaat, maar dan ben je dood.”
Lees ook: Waarom heeft de een meer zin in seks dan de ander? & Een antwoord op de meest gestelde vragen over het vrouwelijk orgasme.
