Op een zwoele dag in Accra klimmen we de trappen op naar het atelier van het beroemde Ghanese modemerk Poqua Poqu. De jonge stagiaire Pamela Afatsawo verwelkomt ons met een verlegen glimlach. Ze draagt een prachtige, vloeiende jurk die ze zelf heeft gemaakt en elegante kitten heels. Terwijl ze haar ontwerpen showt voor de camera, vertelt ze: “Dit project heeft mijn leven veranderd. Kijk naar mijn achtergrond: er was geen hoop, geen ambitie. Ik verloor mijn moeder in 2018, net toen ik mijn school had afgerond. Daarna was er niemand meer om mij te ondersteunen. Ik was altijd al gepassioneerd door mode, dit project kwam voor mij als geroepen.”
Het Fashion Expressions-project is een samenwerking tussen de mensenrechtenorganisatie UNFPA, het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties, en de Prada Group. Mariarosa Cutilo, hoofd van de Strategic Partnership Branch UNFPA, legt uit: “We wilden een programma ontwerpen dat de missie van UNFPA – reproductieve gezondheid onder kwetsbare bevolkingsgroepen – en het leiderschap van de Prada Group in de mode samenbrengt. Kwetsbare vrouwen en meisjes door middel van mode versterken, dat was de basisidee.”
Een prachtige ziel
Het Poqua Poqu-atelier bevindt zich in een ruime kamer gevuld met naai- en snijstations en kleurrijke kleding aan de muren. Het is een gevierd modehuis in Ghana, dat volledig door vrouwen geleid wordt. Tragisch genoeg overleed de oprichtster en hoofdontwerpster Pokua Poku-Mouhtiseb onlangs tijdens de bevalling. Het maakte dat Pamela opnieuw een moederfiguur in haar leven verloor.
Net als veel landen in de regio lijdt Ghana onder de effecten van een braindrain, waarbij gekwalificeerd medisch personeel – verloskundigen, bijvoorbeeld – naar Europa of de Verenigde Staten emigreert. Het maakt dat zelfs succesvolle, onafhankelijke vrouwen zoals Pokua hier het slachtoffer kunnen worden van een uitgeput medisch systeem. Pokua was geliefd bij haar team, en er hangt een gevoel van verdriet over de opwinding van de dag. Haar echtgenoot Rida vertelt: “Pokua was een prachtige ziel. Ze geloofde altijd in zichzelf als vrouw, en ze wilde andere jonge vrouwen helpen om voor zichzelf en hun families te zorgen.”
Het is meteen ook de idee achter het Fashion Expressions-programma. Emmily Naphambo, plaatsvervangend vertegenwoordiger van het UNFPA Ghana-kantoor, geeft wat context: “We willen dat niemand achterblijft. Deze meisjes zijn zo kwetsbaar. Sommigen hebben hun ouders verloren, anderen zijn tienermoeders, en de meesten zijn slachtoffer van een of andere vorm van misbruik. De meeste van hen migreren van de landelijke gebieden van Ghana naar Accra, de grote stad, op zoek naar kansen en werk. Ze belanden er vaak in heel moeilijke situaties, op straat of op de markt.”
Rachel Seidu
Ze wijst aan op een kaart: “De noordelijke regio van Ghana, dicht bij de grens met Burkina Faso, is het armste deel van het land. Het is ook de regio waar de effecten van klimaatverandering het meest voelbaar zijn: er is geen water meer, landbouw wordt er moeilijk, of er zijn juist zomeroverstromingen. Polygamie komt er ook vaak voor. Als een meisje de vierde vrouw is, heeft de man niet per se de middelen om ook haar kinderen te voeden. Dan is het aan haar om een manier te vinden om voor haar kinderen te zorgen.”
Ze vertelt ons over de bussen vol met meisjes, die de lange weg van Noord naar Zuid afleggen, op zoek naar kansen. Het feit dat ze alleen reizen, maakt hen tot doelwitten voor mensenhandelaars. En zelfs als ze de stad bereiken, kan hun situatie snel donker en hopeloos worden, als ze niemand kennen of geen plek hebben om te wonen. Emmily Naphambo bevestigt: “Voor vrouwen die geen zeggenschap hebben is de kans dat ze slachtoffer worden van gendergerelateerd geweld extreem hoog.”
Prada opent deuren in Ghana
Hier komt International Needs Ghana (INGH) in beeld, als een uitvoerende partner die steun biedt aan het partnerschap tussen Prada Group en UNFPA. Directeur Cromwell Awadey legt uit hoe hun oorspronkelijke doel, “kindhuwelijken beëindigen door jonge vrouwen een keuze te geven” zich vooral op onderwijs focust als middel tot emancipatie. “Armoede is de oorzaak van zoveel problemen voor de meisjes hier. Ze verlaten de school, soms alleen al vanwege menstruatiearmoede, en huwen heel vroeg – voor de familie betekent dat een mond minder om te voeden. Jongens worden veel harder gepusht om naar school te gaan, omdat aangenomen wordt dat dat in de toekomst meer oplevert. Wat niet noodzakelijk klopt.”
INGH opende een trainingsfaciliteit in de Volta-regio, waar vrouwelijke schoolverlaters hun opleiding kunnen afmaken en een vak kunnen leren. Het Fashion Expressions-programma begint daar: zes maanden waarin alle stappen van het modevak worden geleerd – naaien, snijden, schetsen, ontwerpen. Aan het eind van het programma houden de studenten een afstudeershow waarin ze hun vaardigheden en hun wildste ideeën presenteerden. Cromwell Awadey: “We geloofden al in hun kunnen, maar de meisjes hebben ons toch nog verrast. Hier in Ghana wordt zoveel talent verspild door een gebrek aan kansen. Terwijl de meisjes soms gewoon iemand nodig hebben die hen een duwtje in de rug kan geven.”
Rachel Seidu
De betrokkenheid van de Prada Group opent deuren wanneer de meisjes stageplaatsen zoeken bij gevestigde modehuizen. Emmily Naphambo straalt: “De huizen die stages konden aanbieden, kennen Prada. Ook Pokua was onder de indruk. Als Prada potentieel ziet in deze meisjes, waarom zij dan niet? Het project triggerde Ghanese modehuizen om ook meer te doen voor onze eigen talenten.”
Niet over rozen
We voelen hetzelfde enthousiasme bij GG Bespoke, een kledingmerk dat stagiaire Melody Dekator ondersteunde, een 29-jarige met een opvallende spleet tussen haar tanden. Dekator maakt op mannenkleding geïnspireerde ontwerpen voor zichzelf. Een zeldzaamheid in het Ghanese mode-landschap, dat erg traditioneel is. “Als ik dit draag, vertel ik de wereld dat de mode evolueert. Ik hoorde pas heel laat over het Fashion Expressions-project. Iemand vertelde me dat ze op zoek waren naar meisjes om op te leiden in mode. Ik ben als allerlaatste bij het project gekomen. Gelukkig!” Dekator straalt positiviteit en zelfvertrouwen uit. Haar mentor, Gifty Ghartey, de ontwerpster van GG Bespoke, bevestigt: “Ze is niet te stoppen. Ze heeft altijd energie, of het nu ochtend of avond is, of ze heeft gegeten of niet, of ze moe is of niet. De jongens in het team noemen haar een soldaat. Ze is een geweldig teamlid.”
Het leven van Melody Dekator liep niet over rozen. Ze werd moeder op haar 17de, zoals zoveel meisjes in Ghana. Het nationale percentage tienerzwangerschappen is 15%, in het noorden loopt dit op tot 25%. De jonge moeders moeten vaak hun dorp verlaten en laten hun baby bij hun moeder achter om werk te vinden in de stad en geld naar huis te sturen. Wanneer ze in Accra aankomen, belanden ze vaak in Makola, de bruisende markt waar het merendeel van de bevolking inkopen doet – winkelcentra en supermarkten zijn hier niet echt populair. Tussen de kraampjes, heen en weer geduwd door shoppers en verkopers, zie je jonge meisjes met schalen op hun hoofd. Ze bieden hun diensten als drager aan. Het is een fysiek veeleisende baan, met weinig vooruitzichten en een hoog risico op fysieke klachten en seksueel geweld.
Rachel Seidu
Dit is een van de plaatsen waar International Needs Ghana meisjes werft voor hun opleidingsprogramma’s. Velen grijpen hun kans. Cromwell Awadey: “We zochten naar gemotiveerde meisjes die zin hadden om in de mode te werken. Kennis van mode was niet vereist, want dat was wat we hen gingen leren. Heb je er zin in, ben je klaar? Dat was onze aanpak.”
‘Ik was daar ook’
De volgende dag nemen we Pamela en Melody naar Kpeve, een dorp in de Volta-regio van Ghana, waar hun voormalige klasgenoot Francisca Emefa Gbedoxo haar eigen winkeltje opende naast het huis van haar moeder. Het is een reünie, want de drie meisjes hebben elkaar sinds de diplomauitreiking niet meer gezien. Na de drie uur durende rit naar de Volta-regio, springen ze uit de auto en vallen elkaar in de armen. Francisca is verlegen, maar vastberaden. Haar kleine winkel is zowel aan de binnen- als buitenkant blauw geverfd. “Dit programma heeft mijn hele leven veranderd, zowel fysiek als emotioneel. Ik lijk wel iemand anders.” Francisca’s moeder kijkt trots toe en knikt.
Priscilla Tigoe van UNFPA Ghana, die als begeleider fungeert, barst in tranen uit als ze ziet hoe ver alle meisjes zijn gekomen. We stappen nog even tot bij de nabijgelegen rivier om een modeshow van de drie meisjes samen te doen. Ze lachen, zingen, proberen niet te onhandig te poseren en delen hun dromen voor de toekomst.
Pamela roept: “Ik wil modeontwerpster worden en in de grootste modehuizen ter wereld werken. Aan alle meisjes die zich down voelen omdat er geen hoop is, wil ik zeggen: ik was daar ook. Denk aan jezelf en als er een kans komt, grijp ze dan!” Ze willen allemaal iets terugdoen. Francisca zegt enthousiast: “Over vijf jaar zie ik mezelf als een succesvolle modeontwerpster, die mijn kleding via sociale media over de hele wereld verkoopt. Ik wil ook stages organiseren voor de meisjes in mijn dorp.” Ze heeft haar eerste stagiaire al, een jonge moeder die samen met haar kleine dochter komt werken. Het project werkt aanstekelijk omdat elke jonge vrouw een baken van hoop is voor andere kwetsbare jonge vrouwen. De meisjes zijn het levende bewijs van het feit dat er een uitweg kan zijn uit schijnbaar hopeloze situaties.
Rachel Seidu
Als we vertrekken, begint Francisca te huilen, overweldigd door het besef dat haar ontwerpen in de pagina’s van een internationaal modeblad zullen prijken. Op terugweg naar de stad vraag ik Melody in de auto waar ze aan denkt. “Ik heb altijd een modehuis willen leiden, om meisjes op te leiden zodat ze onafhankelijk kunnen zijn. Als je een man opleidt, dan leid je een individu op. Mals je een vrouw opleidt, leid je de hele natie op.”
3 vragen aan Lorenzo Bertelli, Hoofd Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van de Prada Group
1. Hoe kan mode levens veranderen?
“Mode kan vrouwen uit kansarme gemeenschappen empoweren. Dit programma toont hoe mode een middel kan zijn om economisch onafhankelijk kan worden, waardoor jonge vrouwen voor zichzelf, hun toekomst en hun families kunnen zorgen. Ik ben erg trots op dit resultaat.”
2. Heeft u het gevoel dat luxegroepen een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben?
“Ik geloof dat we doen wat juist is, en we proberen als organisatie effectief een steen te verleggen. Hoe meer bedrijven de krachten bundelen om programma’s te creëren die sociale kwesties aanpakken, hoe meer impact we kunnen hebben.”
3. Wat is de volgende stap voor het Fashion Expressions-programma?
“Door het succes van de eerste editie is het project in september 2023 uitgebreid naar Mexico, waar 30 vrouwelijke ambachtslieden in de staat Querétaro betrokken zijn. Ik hoop dat we ook deze vrouwen een betere toekomst kunnen bieden, zodat ze er zowel privé als professioneel op vooruitgaan.”
