Tekst Katie Breen en Klaudia Lech. Foto’s Klaudia Lech.
Chen Xin deelt een groot appartement met een vriendin in het centrum van Beijing. Ze heeft een boeiende job in een NGO in de milieubescherming… alles lijkt perfect dus. “Maar ik ben 32, en als je die leeftijd hebt, zijn er geen mannen meer die met je willen trouwen,” legt ze uit. “Het is moeilijk om een partner te vinden in zo’n grote stad, er zijn zo veel mooie meisjes op de party’s waar ik naartoe ga. De concurrentie is te groot.”
Chen Xin vertelt dat ze een grote teleurstelling heeft doorgemaakt: “Ik heb ooit tegen een man gezegd dat ik van hem hield en hij zei dat hij ook van mij hield. Hij wilde me voorstellen aan zijn familie, maar die wilde me niet leren kennen. Ze moesten me niet omdat ik drie jaar ouder was dan hij en omdat ik niet uit Beijing afkomstig was. Ik was enorm teleurgesteld. Ik besefte ook dat die man een lafaard was, want hij durfde niet tegen de wensen van zijn familie in te gaan.”
Gezocht: rustige echtgenote
Jemimah Steinfeld, een Britse journaliste en auteur van The little emperors and the material girls vertelt dat China voor de grootste generatiekloof ter wereld staat. Daar weet Chen Xin alles van. Ze komt uit Quzhou in de provincie Zhejiang in het zuidwesten van het land, en vertelt: “Mijn ouders leven in een heel andere wereld dan ik. Ze vinden het helemaal niet belangrijk dat ik een goede carrière heb, en ze begrijpen niets van mijn leven in Beijing.” Haar ouders wonen in Quzhou ten zuiden van Shanghai, en waren arbeiders, maar ze zijn inmiddels gepensioneerd. Toen Chen Xin geboren werd, moesten ze een boete betalen omdat ze de regels van de eenkindpolitiek hadden overtreden. De twee zussen van Chen Xin zijn inmiddels getrouwd met hun eerste liefde en hebben kinderen en haar ouders verwachten dat zij dezelfde weg zal volgen. “Telkens als ik naar huis ga, krijg ik ruzie met mijn moeder over mijn liefdesleven. Ze zegt dat ze zich schaamt tegenover de buren en dat ik zo snel mogelijk moet trouwen. Voor mijn vader en voor haar ben ik een enorme teleurstelling.” Ondanks alle economische en sociale verandering die de Chinese maatschappij de laatste decennia heeft doorgemaakt, wordt ongetrouwd zijn gezien als een gebrek aan respect voor de ouders.
Het is niet mijn succes dat hen afschrikt, maar wel mijn innerlijke kracht. Mannen willen geen vrouw die intelligenter is dan zij.
– Vivi, 37 jaar, design consultant
Vivi is design consultant en werkt vanuit een klein maar gezellig appartementje in Shanghai. Ze zit voor haar computer met haar smartphone naast zich. Overal hangen post-its en er liggen boeken met titels als ‘Leven met zen’. Vivi is dit voorjaar 37 geworden, maar hoewel haar agenda vol staat met werkafspraken en party’s, komt de familie er helemaal niet in voor. Vanavond gaat ze naar yogales, of naar een tentoonstelling, en daarna gaat ze uit eten met vriendinnen. Ze hoeft geen lening af te betalen, ze kan leven zoals ze wil. Zoals zovele Chinese vrouwen heeft ze vorig jaar haar ontslag genomen om haar eigen consultbureau te beginnen. “We zijn hoog opgeleid, onafhankelijk en moedig,” zegt ze. “Maar veel mannen voldoen niet aan onze verwachtingen en behoeften. Het is niet mijn succes dat hen afschrikt, maar wel mijn innerlijke kracht. Mannen willen geen vrouw die intelligenter is dan zij.”
Als gevolg daarvan worden Xin en Vivi beschouwd als buitenstaanders in de maatschappij: ‘sheng nu’, vrouwen die overschieten, die niemand wil. Volgens sociologe en auteur van Leftover women, the resurgence of gender ineqaulity in China Leta Hong Fincher (2) werd die term in 2007 voor het eerst gebruikt door de Nationale vrouwenfederatie van China, een staatsorganisatie. Sindsdien is de term ingeburgerd en de officiële media publiceren het ene artikel na net andere over deze ‘ rest-vrouwen’. Daardoor worden werkende vrouwen in de stad die vrijgezel blijven, meteen gestigmatiseerd.
Vivi maakt een weinig flatterende vergelijking: “Het is alsof we een overschotje voedsel zijn dat in de koelkast blijft liggen en waar niemand nog trek in heeft.” Hoeveel sheng nu er zijn in China, valt moeilijk in te schatten.
Er is ook een vreemde paradox: uit een studie die in 2015 werd uitgevoerd door de gezondheidsdienst bleek dat er veel meer mannen dan vrouwen in China zijn – het verschil bedraagt maar liefst 34 miljoen. Massa’s jongemannen zullen dus nooit een vrouw vinden. Maar terwijl de mannen hun toekomstige echtgenotes zoeken op het platteland en in de kleine provinciesteden, moeten de vrouwen in de grote steden alle moeite doen om de aandacht van een man te trekken. Ze hebben een hoog maatschappelijk aanzien, maar hun succes én hun leeftijd maken hen ongeschikt in de ogen van de mannen van een gelijkaardig niveau. De traditie eist nog altijd dat de man van een koppel ouder is en meer verdient dan de vrouw. “Een Chinees zoekt een rustige vrouw die aan zijn zijde staat, en zachtjes lacht als hij iets grappigs zegt,” vertelt Vivi.
Het is dus niet verwonderlijk dat jonge vrouwen die aan het begin van hun carrière staan, en die nog niet zo zelfverzekerd zijn, het meest populair zijn. Moeders, buren en familieleden zijn allemaal even verantwoordelijk voor de obsessie dat je voor je 25ste getrouwd moet zijn. Vandaar ook de uitdrukking: ‘kerstcake’: lekker tot 25 december, daarna alleen goed voor de vuilnisbak.
Ouders op huwelijksjacht
Er is een hele markt die de vrijgezellen te hulp wil snellen: boeken over persoonlijke ontwikkeling, speed dating, datingshows op de televisie… Vooral speed dating maakt een enorme opgang. In een wolkenkrabber in Shanghai is een avond georganiseerd door een gespecialiseerde organisatie. Meer dan honderd hoopvolle vrijgezellen zitten aan ronde tafels. Aan een ervan zitten drie opgewonden meisjes tegenover drie lege stoelen waarop straks drie mannen zullen plaats nemen. Ze krijgen maximaal acht minuten elk.
Als ze aankomen bij de tafel, laten ze een kaart zien waarop hun leeftijd en hun beroep geschreven staan, het bedrag dat ze verdienen en drie woorden waarmee ze zichzelf beschrijven. De eerste ronde wordt aangekondigd door de megafoon. Alle meisjes draaien zich tegelijkertijd om en lezen de kaarten. De sfeer in de zaal is heel serieus. Een man begint te praten, anderen wisselen telefoonnummers uit. Als niemand geïnteresseerd is, volgen lange minuten van stilte voor de volgende ronde van start gaat. Dan komen er drie andere mannen met nieuwe kaarten plaatsnemen.
“Elk weekend trekken massa’s ouders naar de huwelijksmarkt”
Er is zelfs een dag, 11 november, die gewijd is aan de vrijgezellen. Dan worden er in heel het land evenementen georganiseerd. Honderdduizenden mensen nemen eraan deel, vaak begeleid door hun bezorgde ouders, die zich niet generen om zich met alles te bemoeien. “Deze generatie van vrijgezellen is het gevolg van de eenkindpolitiek die in 1979 werd ingesteld,” zegt Jemimah Steinfeld. “Die kinderen hebben geen broers of zussen en hebben dus meer moeite om nieuwe relaties aan te knopen, en hun families vinden het normaal om zich ermee te bemoeien.” Of het nu regent, sneeuwt of waait, elk weekend trekken massa’s ouders naar het Volkspark in het hart van Shanghai voor de ‘huwelijksmarkt’, op zoek naar een partner voor hun dochter of zoon. In de lanen die volhangen met huwelijksadvertenties bespreken ze luidop de toekomst van hun kinderen. De meesten doen dat zonder dat de jonge Chinezen het weten, want ze zouden zich veel te veel schamen om een advertentie in het park op te hangen.
Leta Hong Fincher geeft toe dat vrijgezellenvrouwen over de hele wereld een probleem zijn, maar in China “is de verkoopsdatum vastgesteld op 25 jaar, en dat is veel jonger dan in andere landen. En wat hier zo anders is, is de propaganda van de Staat die druk uitoefent op de werkende vrouwen in de grote steden om te trouwen. Want het ultieme doel is ‘kwaliteitsbaby’s’ produceren.” Haar boek, maar ook en vooral de campagne ‘Change destiny’, die afgelopen april gelanceerd werd door het Japanse cosmetica-merk SK-II, hebben een levendig debat ontketend op de Chinese sociale netwerken. In een ontroerend reclamespotje dat ‘Marriage market takeover’ werd genoemd, doen vrouwen hun verhaal. Een van hen vertelt hoe verdrietig ze is, omdat haar ouders geen enkele sympathie vertonen en ronduit tegen haar zeggen: “Je bent niet zo mooi, en daarom ben je nu een sheng nu.” Daarna zie je de jonge vrouwen naar een huwelijksmarkt gaan, niet om er een man te vinden maar om een boodschap uit te dragen: die van zelfvertrouwen en onafhankelijkheid van hun familie. Uiteindelijk is er de blijde ontknoping: sommige ouders aanvaarden het feit dat hun dochter niet wil trouwen. Een moeder zegt zelfs: ‘De sheng nu zijn fantastisch.’
De Chinese media konden de ‘sensatieverwekkende’ campagne niet echt op prijs stellen. Toch werd het spotje zo’n twintig miljoen keer uitgezonden in de twee weken na de lancering. Betekent dat dat er dingen aan het veranderen zijn? “De afgelopen jaren is er in China uitgebreid gedebatteerd over de rechten van de vrouw,” zegt de sociologe. “Maar ik kan niet zeggen dat de situatie echt verbeterd is.”
Zal de afschaffing van de eenkindpolitiek, die in oktober werd aangekondigd, in hun voordeel spelen? “Nee, want de regering is nog altijd even vastberaden om werkende vrouwen aan te sporen om te trouwen en kinderen te krijgen. Ze kunnen misschien zelfs meer dan ooit onder druk komen te staan, omdat ze nu aangemoedigd worden om twee kinderen te krijgen.”
Chi Dan Zhu is 37 en presentatrice van een televisieshow voor een zender van de Chinese groep SMG. Ze staat bekend onder de naam Dan Dan. Vanavond vertrekt ze laat uit de opnamestudio. In haar Porsche rijdt ze langs reclameborden voor dating agentschappen en ontwerpers van trouwjaponnen. Ze heeft tevergeefs geprobeerd om de juiste partner te vinden, maar heeft nu vrede met haar situatie: “Ik ben financieel onafhankelijk, ik verdien genoeg om voor mijn ouders te zorgen en hen een goede oude dag te geven – wat volgens de traditie de verantwoordelijkheid van de zoon is. Ik voel me goed. Als we zelf een fantastisch leven hebben, waarom zouden we dan moeten trouwen met een man die het minder goed doet dan wij, of die niet bij ons past?”
Zhu Chi geeft liever een andere draai aan het begrip sheng nu: “Dat kan ook een Chinese term zijn voor een succesvolle vrouw.” zegt ze lachend.
