Isabelle windt zich op. “Het is een schande dat ze homeopathie aanvallen”, zegt ze met boosheid in haar stem. “Het is een vorm van geneeskunde. En het werkt. Ik ben bereid om actie te voeren om homeopathie te verdedigen.” De gepensioneerde lerares natuurwetenschappen stoelt die bewering op haar vele jaren als ervaringsdeskundige. Toen haar kinderen klein waren, werden ze steeds vaker ziek en kregen ze daarvoor steeds meer antibiotica. Homeopathie bleek in staat om de vicieuze ziektecirkel te doorbreken en sindsdien zweert het hele gezin bij homeopathie.
“Zonder fanatisme of oogkleppen”, benadrukt ze. “Wanneer antibiotica noodzakelijk bleken, dan namen we die, uiteraard.” Maar het is toch dankzij homeopathische middelen dat ze bevrijd werd van rugpijn na een hernia en van de ongemakken van de menopauze. Onder andere. Haar bezoeken aan gespecialiseerde artsen betaalde de ziekenkas terug.
Erkend door de wet
In België worden sinds 1999 vier niet-conventionele medische praktijken erkend door de wet: acupunctuur, osteopathie, chiropraxie en homeopathie, waarvoor de sociale zekerheid wel tussenkomt voor het bezoek aan de arts, maar niet voor de aankoop van homeopathische middelen (sommige mutualiteiten betalen wel een deel terug). Isabelle ergert zich blauw aan neerbuigende uitspraken zoals die van gezondheidsminister Maggie De Block die de effecten van homeopathie eerder vergeleek met die van een warm bad: “Moet ik dan ook warme baden beginnen terugbetalen?”
Geen betere resultaten dan placebo’s
Ook bij onze Franse buren is het onderwerp opnieuw in de actualiteit. Daar worden homeopathische geneesmiddelen voor 30% terugbetaald. Maar het ziet er niet naar uit dat België dit voorbeeld zal volgen, integendeel. De onderzoeken die het Federaal kenniscentrum voor de gezondheidszorg (KCE) al in 2011 liet uitvoeren, besluiten dat deze behandelingen geen betere resultaten gaven dan placebo’s.
Lees ook: Waarom zijn we zo moe?
In het rapport lees je o.a. dat men “vanuit een zuiver klinisch oogpunt moet vaststellen dat er geen enkel wetenschappelijk bewijs is dat homeopathie werkt. Toch wordt het gebruikt voor allerlei kwalen. De positieve ervaringen van de gebruikers kunnen te maken hebben met het placebo-effect, dus omdat patiënt en therapeut een effect verwachten.”
Graad van tevredenheid
Wat het onderzoek in ieder geval aan het licht brengt, is de graad van tevredenheid van patiënten die homeopathie gebruikten. Maar dat biedt geen enkele waarborg, noch wat betreft de efficiëntie, noch op het vlak van veiligheid. Die tevredenheid werd door de studie gedeeltelijk geobjectiveerd, met de rapportering van soms indrukwekkende en zeer snelle genezingen, na een soms lange zoektocht in de conventionele geneeskunde (voor het volledige rapport, surf naar deze website).
In Frankrijk laaiden de gemoederen hoog op na de publicatie van een open brief in Le Figaro: 124 professionals uit de gezondheidszorg ondertekenden de tekst die de zogeheten alternatieve geneeskunde aan de kaak stelt, en “charlatans van allerlei aard die azen op een vrijgeleide van dokters om valse therapieën met illusoire effecten te promoten”.
“Veel patiënten vragen ons om een alternatieve behandeling”, betreurt Céline Berthié, huisarts en medeondertekenaar. “Ik heb er schoon genoeg van dat mensen in dat soort zaken blijven geloven, en dat sommige dokters die middelen voorschrijven.”
“Tweehonderdtwintig jaar empirische efficiëntie”
Overal ter wereld woedt de polemiek en voedt ze de actualiteit. In 2017 publiceert de Europese wetenschappelijke academische raad een rapport waarin staat dat “voor geen enkele ziekte, enig vaststaand en herhaalbaar wetenschappelijk bewijs bestaat van de doeltreffendheid van homeopathische producten.”
Het rapport neemt de conclusies over van een meta-analyse die in 2015 werd uitgegeven door het Australische bureau voor gezondheid. Het ging om een selectief overzicht uit de wetenschappelijke literatuur, om te stellen dat de zogezegde efficiëntie van homeopathie terug te leiden was naar het placebo-effect. De academische wereld voegde toe dat “de wetenschappelijke claim van homeopathie niet geloofwaardig was”, en daarmee moest de kous maar af zijn.
Lees ook: Van depressie tot diarree: de invloed van de darmen op lijf en geest.
Het moet wel gezegd dat de fundering van homeopathie zelf, namelijk het principe van de haast oneindige verdunning, het (wetenschappelijk) verstand een beetje te boven gaat. Het gaat er dus om dat een element zodanig wordt verdund, dat er meestal zelfs geen molecule van overblijft in de korreltjes van suiker en water. “Het klopt dat we niet weten hoe homeopathie werkt”, geeft Valérie Poinsot toe. Zij is algemeen directeur van Boiron, wereldleider op het vlak van homeopathische geneesmiddelen. “Maar we stellen er al tweehonderdtwintig jaar de empirische efficiëntie van vast.”
“Als het niet werkte, zou ik het ook niet voorschrijven!”
Homeopathie werd in 1796 gesticht door de Duitser Samuel Hahnemann, en sindsdien door talloze artsen beoefend. De Belgische Homeopathievereniging telt meer dan 300 homeopathische dokters. Volgens een Koninklijk Besluit van mei 2014 moeten deze beoefenaars zich registreren, en mogen ze de titel van homeopaat enkel dragen als ze effectief een diploma geneeskunde, tandheelkunde of vroedvrouw bezitten. De specialisatie in ‘zachte’ of alternatieve geneeskunde is niet erkend (waardoor eender welke geneesheer zich homeopaat kan noemen wanneer het hem uitkomt).
De overtuigden laten van zich horen: “Als het niet werkte, zou ik het ook niet voorschrijven!”, verklaart Florence Paturel, vicevoorzitter van het Nationaal Syndicaat voor Franse homeopaten. Marielle, een 47-jarige salesassistente, relativeert: “Mocht de mutualiteit helemaal niet meer tussenkomen, dan zou dat weinig aan mijn levenswijze veranderen. Ik zou mezelf op identieke manier blijven verzorgen.”
Françoise, een ex-apothekeres die nu in de immobiliën werkt, maakt volgende bedenking: “Ik heb nooit iemand horen klagen. Met Arnica is het allemaal zo overduidelijk. Alle ouders hebben opgemerkt dat een blauwe plek bij hun kinderen hiermee in een halve dag verdwenen is, terwijl je anders minstens drie dagen nodig hebt”.
Slechts 0,5% van de terugbetalingen
“Persoonlijke ervaringen zullen nooit enig gewicht hebben tegenover studies die op duizenden mensen werden uitgevoerd en aantonen dat homeopathie enkel een placebo-effect heeft”, beschouwt Céline Berthié, die geen enkele waarde hecht aan de getuigenissen. Stephanie, een 45-jarige persattaché, is een cartesiaanse vrouw. Tot voor kort had ze een gelijkaardige kijk op het onderwerp, tot haar schoonzus haar aanzette om bij een homeopaat langs te gaan. Na tien oorontstekingen in één jaar werden antibiotica steeds minder doeltreffend bij haar zoontje, en werd zelfs een hospitalisatie overwogen.
“Ik was mega-sceptisch toen ik bij die dokter kwam”, herinnert ze zich. “Hij schreef een behandeling voor om zijn immuniteit te versterken, en mijn zoon heeft in vijf jaar geen enkele oorontsteking meer gehad. Mijn eigen allergie voor pollen is ook van de baan. Op dat niveau van verdunning zie ik echt niet hoe mijn homeopathische korreltjes effect kunnen hebben. Wanneer de allergie soms weer de kop opsteekt, neem ik mijn korreltjes en denk ik: ‘het kàn gewoon niet, je zal zien dat het deze keer geen effect meer zal hebben’. En toch werkt het, en snel.”
Complex dossier
We leggen deze getuigenis – die weinig met autosuggestie te maken heeft – voor aan Céline Berthié, die ons verzekert dat “Stephanie haar eigen bijgeloof niet onderkent, en enkel baat heeft van het placebo-effect, dat heel krachtig kan zijn.” Bij het Boiron-laboratorium houdt men vol dat talrijke studies ( in te kijken op de referentie-website PubMed) de positieve effecten van homeopathie laten zien. Opmerkelijk is dat Céline Berthié op diezelfde gegevens steunt om te zeggen dat de inefficiëntie bewezen is. Iedereen leest er het zijne in.
“Het is een zeer complex dossier, met veel hypocrisie”, merkt Bernard Bégaud op. Hij is professor farmacologie en zat tussen 2006 en 2011 het wetenschappelijk comité EPI13 voor, een studie die werd uitgevoerd op zo’n 8500 patiënten die werden behandeld voor angsten en depressies, infecties van de luchtwegen en spier- en skeletpijnen (drie ziektebeelden die samen goed zijn voor 50% van de consulten in de algemene geneeskunde). Er werd geen beduidend verschil geobserveerd tussen mensen die met allopathie of homeopathie werden behandeld, behalve dan – bij de tweede groep – een lagere inname van antidepressiva, antibiotica en ontstekingsremmers, en zodoende ook minder neveneffecten.
Ontoereikende studies
Dit voordeel maakt het echter niet mogelijk om tot efficiëntie te besluiten. “Studies over homeopathie zijn ontoereikend”, stelt Bernard Bégaud. “Degene die gunstig lijken, vertonen methodologische zwakten. En de studies die homeopathie afbreken, zijn onaangepast, want ze gaan te werk zoals voor gewone geneesmiddelen. En dat is niet het juiste kader.”
Homeopathie is juist een individuele geneeskunde, waarbij eenzelfde symptoom, naargelang de patiënt, heel anders behandeld zal worden. Een consult duurt vaak lang, want de patiënt wordt in detail ondervraagd, om zo tot de juiste medicatie te komen. Vandaar dat het heel moeilijk is om een gestandaardiseerd klinisch onderzoek uit te voeren, zoals men dat eist van klassieke medicijnen alvorens ze op de markt te brengen. Dit soort tests brengt trouwens een uitzinnig hoge kost mee voor laboratoria zoals Boiron, gezien de duizenden verschillende middelen die ze verdelen.
Debat openen niet aan de orde
De vraag blijft: waarom zou men geneesmiddelen terugbetalen die niet gehoorzamen aan de regels voor medicijnen, en die hun effect nog moeten bewijzen? Vermoedelijk omdat ze het RIZIV weinig kosten, en er bij het publiek een grote vraag naar bestaat. Bijkomende ziekteverzekeringen – zelfs met een plafond – vormen een sterk marketingargument voor mutualiteiten. Volgens de recentste Toekomstbarometer van het instituut AQ Rate (maart 2018), vindt 70% van de ondervraagde Belgen dat alternatieve therapieën op dezelfde wijze zouden moeten terugbetaald worden. Eén op drie gebruikt voornamelijk alternatieve geneesmiddelen en homeopathie, het cynisme van mevrouw De Block ten spijt.
Maar het debat openen is in ons land dus niet aan de orde. In Zwitserland heeft de bevolking via referendum gekozen voor een volledige terugbetaling. In Engeland wordt homeopathie niet meer terugbetaald. Andere landen, zoals Spanje en de Verenigde Staten, zetten wetenschappelijke eisen voorop. “Maar overal blijft er een belangrijk ideologisch aspect aan verbonden”, merkt Bernard Bégaud op.
“Voor rationalisten, en als farmacoloog ben ik er een, blijft de afwezigheid van een molecule ondenkbaar en zelfs onaanvaardbaar. Maar laten we niet vergeten dat nog veel dingen ongekend zijn door de geneeskunde. Dat is geen reden om ze meteen te verwerpen.” De werking van homeopathie zal nog een tijdje even onverklaarbaar, moeilijk te evalueren én populair blijven…
