Verliest een persoon in je omgeving iemand nauw aan zijn of haar hart, schieten woorden vaak te kort. Het doet pijn om iemand zo te zien afzien, want het verlies is allesomvattend en permanent. Als je iemand wil steunen in zo’n situatie, kom je vaak niet verder dan “veel sterkte”, “gecondoleerd” of “het komt wel goed, het heeft tijd nodig” zeggen.
Hoeveel tijd heeft het nodig?
Na een leven lang met rouwende mensen te werken, gelooft rouwdeskundige en klinisch psycholoog Manu Keirse (inmiddels 74) er niet meer in. Een verlies kun je hoogstens overleven, zegt hij in een interview op de website van EO. “Rouwende mensen krijgen vaak te horen: ‘Heb je het nu nog niet verwerkt?’ Maar hoe moet dat dan? Men verwacht dat het je niet meer bezighoudt, dat je er niet meer aan denkt. Het woord ‘verwerken’ impliceert dat iets voorbij is. Maar neem een tweejarig kind van wie de moeder overlijdt: het gemis komt terug op alle kantelpunten van haar leven. Wanneer is dat over? Ook als dat kleine meisje een vrouw van negentien wordt, zal ze iemand zijn die op tweejarige leeftijd haar moeder heeft verloren.”
Lees ook: #MeTooIncest: tienduizenden mensen getuigen over incest en kindermisbruik.
Verdriet oprakelen
Rouw is een individueel proces dat voor iedereen anders verloopt. Er bestaat geen rouwschema, al wordt er wel gesproken over rouwfasen. Rouwdeskundige Riet Fiddelaers-Jaspers houdt daar niet zo van, vertelt ze aan telefoon. “Niet iedereen gaat door dezelfde fasen van ontkenning, boosheid, verdriet. Rouwen verloopt eerder slingerend. Een rouwende beweegt zich als het ware in een roeibootje tussen de eilanden verlies en herstel. Het is belangrijk om op beide eilanden te komen; om je verdriet toe te laten en om af en toe afleiding te zoeken, even een snipperuur van je rouw te nemen. Dat heeft niks met ontkenning te maken.”
Omdat rouw niet volgens een vaste structuur verloopt, is het voor omstanders lastig inschatten hoe het nu werkelijk met de rouwende gaat. Wel of niet vragen naar de overledene terwijl iemand de laatste tijd zo vrolijk is of net een leuke avond heeft gehad; moet je dat verdriet dan wel oprakelen? Daarbij komt – als we heel eerlijk zijn – dat we ook niet zo goed zijn in het onderwerp ‘dood’ aansnijden.
Lees ook: Wetenschappelijk bewezen tips om stress en slaapproblemen aan te pakken.
Zo steun je iemand die rouwt
- Zeg niet: je mag me altijd bellen, maar doe concrete voorstellen, zoals: “Ik pik je morgen op voor een wandeling” of “Ik haal vanavond sushi, wil je ook?”
- Vraag wat je kunt betekenen. Soms zijn dat onverwachte dingen als een avondje oppassen, koken, een stiltewandeling, het grasmaaien.
- Vraag niet: “Gaat het weer een beetje?”, dat geeft de rouwende het gevoel er overheen te moeten zijn.
- Stel kleine vragen: “Hoe gaat het vandaag/afgelopen maand?” in plaats van het grotere “Hoe gaat het?” Spreek je elkaar vaak, dan hoef je er niet elke keer naar te vragen.
- Kijk waar iemand behoefte aan heeft. Telkens opvrolijken met een dagje sauna of filmavond hoeft niet. Gewoon verdrietig zijn en huilen moet ook mogen.
- Vind je het eng om erover te beginnen? Logisch, maar ernaar vragen is altijd beter dan vermijden. Je kunt ook dingen die je gezien of gelezen hebt (zoals dit artikel) gebruiken als aanleiding: “Ik las/zag dit en moest aan je denken…”
- Doe geen aannames, zoals: “Kerst zal wel lastig zijn, hè?”, maar vraag vraag eerder: “Op welke momenten. mis jij je vader/moeder/broer/zus/vriendin?”
- Geef iemand de ruimte om herinneringen op te halen. Ameline Ansu: “Te kunnen vertellen wie die persoon was, is zó fijn.”
- Laat wat van je horen op de sterftedag. Zet een reminder in je telefoon. Dat blijft fijn, zelfs al is het meer dan tien jaar geleden.
Dit artikel verscheel eerder op Marie Claire Nederland.
