Een doordeweekse avond in Brussel, in het salon van Olivia, een illustratrice van 37. Een beetje bitter en bevangen door angst en schuldgevoelens kijkt ze terug op de afgelopen dag. “Mijn dochter heeft haar zwemles gemist omdat ik vanmorgen vergat haar zwemtas in te pakken, ik loop drie dagen achter op mijn werk, ik ben vergeten boodschappen te doen voor het avondeten ook al zit het boodschappenlijstje gewoon in mijn tas, en mijn man vliegt tegen me uit omdat hij me onhandelbaar vindt…” Een culminatie van gebeurtenissen die jammer genoeg voor velen licht herkenbaar is.
Twee jaar geleden werd bij Olivia ADHD gediagnosticeerd, maar haar worsteling om haar privé- en beroepsleven onder controle te krijgen, is al veel ouder. In feite heeft ze al sinds haar kindertijd het gevoel niets meester te zijn. “Ik ben snel afgeleid, traag, gevoelig, impulsief, ongeorganiseerd en erg slecht in het beheren van een budget… Ik heb moeite om me te concentreren en voel me snel overweldigd. Dit alles heeft een enorm negatieve impact op mijn zelfbeeld. Gelukkig heeft de diagnose me geholpen om mezelf wat beter te begrijpen, maar in mijn gewone dagelijkse leven blijf ik me hulpeloos voelen. Waar ik wel kracht uit put? Uit de deskundige medische en psychologische begeleiding die ik krijg, en ook uit het feit dat de symptomen waarmee ik worstel nu medisch gediagnosticeerd zijn.”
Lees ook: Shopping: 8 luxe geurkaarsen voor een zalige herfst
Nochtans hebben Olivia’s symptomen destijds noch haar ouders, noch haar leraars gealarmeerd en dat geldt voor veel meisjes. “Ons onderwijs is nog altijd erg genderstereotiep en daar begint het allemaal bij”, legt Romane Nicolay uit, neuropsychologe gespecialiseerd in AD(H)D. “Het ideaalbeeld van het lieve, brave meisje is nog altijd diepgeworteld, wat meisjes ertoe aanzet zich gereserveerd, rustig of discreet op te stellen in de klas. Daardoor ontgaan ons vanaf hun jonge leeftijd al signalen die belangrijk zijn om kinderen juist te kunnen begeleiden. Door dit alles blijven meisjes grotendeels onder gediagnosticeerd.” De gevolgen daarvan zijn niet te onderschatten: veel meisjes kampen met eetstoornissen, depressie, slaapstoornissen, verslavingen… omdat velen van hen met AD(H)D opgroeien zonder het te weten.
“In ons collectief geheugen wordt AD(H)D meestal geassocieerd met rusteloze en onstuimige jongens. Maar een meisje zal eerder geneigd zijn haar rusteloosheid in de klas te onderdrukken om te proberen voldoen aan het ideaalbeeld van het beheerste meisje.In tegenstelling tot jongens, van wie dat gedrag eerder aanvaard wordt, zal zij de juf niet durven onderbreken of niet durven roepen, of ruziemaken op de speelplaats… Van jongens accepteren we dat makkelijker, en we zullen pas de ouders informeren wanneer het de spuigaten uitloopt. Maar meisjes zijn over het algemeen meer gedisciplineerd en geneigd de regels te volgen, dus bij hen zal dit onderliggende gedrag veel minder zichtbaar zijn, terwijl het wel veel invloed op hen heeft. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, staat ADHD niet per se voor hyperactiviteit.”
Impulsiviteit
Neem Floor, filologiestudente van 19, die vroeger wel vaker van haar leraren de kritiek te horen kreeg dat ze te dromerig was, al werd dat niet echt als een probleem aanzien. “Mijn impulsiviteit heeft me gered”, lacht ze. “Toen ik opgroeide, had ik steeds meer last van stemmingswisselingen en mijn ouders schreven het toe aan de pre-adolescentie, maar ik voelde zelf wel dat er iets mis was. Ze zeiden dat ik humeurig en afgeleid was, maar het zat dieper”, vertelt ze. Ondanks ADHD is ze nu vastbesloten om haar eerste jaar aan de universiteit met succes te beëindigen.
“ADHD is een neurologische ontwikkelingsstoornis die in drie vormen voorkomt: aandachtsstoornis, hyperactiviteit/impulsiviteit of een combinatie van beide. De aandoening, waarvan de oorzaak vooralsnog onbekend blijft, treft 3 à 12% van de kinderen en 1 à 6% van de volwassenen. Bij meisjes kan de diagnose lang uitblijven, omdat tijdens de medische tests waarmee de diagnose gesteld wordt, er over het algemeen weinig afleiding is. Meisjes tonen zich dan toegewijd en gefocust, en vallen dus niet erg op, waardoor de diagnose soms uitblijft. Wordt de diagnose echter wel gesteld, dan kan de aandoening gepersonaliseerd en doeltreffend aangepakt worden – al dan niet met medicatie – waardoor de persoon de aandoening beter kan begrijpen en er beter mee kan leren omgaan”, verduidelijkt Romane Nicolay, die benadrukt hoe groot de impact van AD(H)D is op het school-, gezins-, sociale en mentale leven. “Zonder diagnose worden meisjes vaker gestraft omwille van hun gedrag”, betreurt ze.
“De aandoening gaat bij 75 % van de volwassenen gepaard met aanvullende kenmerken. Bij mannen zijn ze meer geëxternaliseerd, zoals obsessieve-compulsieve stoornissen of verslavingen, terwijl ze bij vrouwen eerder geïnternaliseerd zijn en onrechtstreeks tot uiting komen in symptomen van angst, stress, depressie… Het is overigens jammer dat er zo weinig studies uitgevoerd zijn bij vrouwen.”
De gegevens rond de thematiek waren eigenlijk van meet af aan ‘vervalst’
“Vroeg onderzoek richtte zich namelijk op jongens die onrustig en druk waren op school en de eerste statistieken suggereerden dat meisjes daar minder last van hadden”, zegt Pascale De Coster, directrice van de Franstalige vzw TDA/H Belgium (tdha.be) en auteur van een boek over AD(H)D bij volwassenen*. “Maar recentere studies spitsten zich meer toe op het aandachtsprobleem en onderzoekers merkten dat meisjes en vrouwen daar vaker last van hadden. Hyperactieve meisjes vertonen niet dezelfde symptomen als jongens.” De manier waarmee AD(H)D zich uit bij meisjes kan ook op geen enkele manier opboksen tegen het opvallende luidruchtige en rusteloze gedrag van jongens, geeft ze nog mee. “Hyperactieve jongens krijgen meestal de hulp die ze nodig hebben, omdat hun storende gedrag de aandacht van hun omgeving trekt. Bij meisjes is dat minder het geval omdat ze zich onopvallender gedragen. Bij hen gaan we er eerder van uit dat ze een of ander karakterieel probleem hebben. ‘Julie is niet echt meisjesachtig’, zeggen we dan. Of ‘Susanne is een babbelkous en studeert niet graag. En Eva is wat traag en Debbie heeft de blues.’ Weet je wel. Er wordt maar zelden aan AD(H)D gedacht.”
Sofie, 33 en moeder van een meisje van twee, werd maar niet au sérieux genomen door haar familie en arts. “Ik kreeg de diagnose postpartumdepressie. Maar ik heb me altijd al zo gevoeld, alleen heeft dat gevoel zich nog versterkt toen ik volwassen werd en werd. het alleen maar erger toen ik bevallen was. Ik voel me voortdurend overweldigd, slaag er niet in om mijn leven te managen.” Afgelopen voorjaar kreeg Sofie eindelijk de diagnose ADHD, na de deur van psychiaters en verenigingen te hebben platgelopen, omdat ze per se wilde weten daarom ze zich al jaren zo slecht voelde. “Vrouwen met AD(H)D worden dubbel getroffen, vanwege de maatschappelijke verwachtingen die hen opgelegd worden als vrouw, echtgenote en moeder, allemaal rollen die grote organisatorische vaardigheden vereisen”, stelt Pascale De Coster vast.
In haar laatste boek bevestigt de auteur nogmaals
“Tijdens hun kindertijd en adolescentie blijft het verstrooide en dromerige gedrag van meisjes – die vaker ADD hebben dan ADHD, dus zonder hyperactiviteit – gewoonlijk onopgemerkt. Ze gedragen zich sociaal aangepast omdat ze hun naasten willen pleasen en leveren een constante inspanning om hun moeilijkheden te verdoezelen. Zelfs als het om een mengvorm gaat, die aandachtsproblemen en hyperactiviteit combineert, valt de hyperactiviteit over het algemeen minder op en is het daardoor minder herkenbaar dan bij jongens.
Eenmaal volwassen, voelen vrouwen zich nog altijd door de maatschappelijke druk aangezet om –grotendeels – traditionele rollen op te nemen als echtgenote en moeder, die ze dan moeten zien te combineren met een loopbaan. Na jarenlang worstelen om taken uitgevoerd te krijgen die de meeste vrouwen om hen heen probleemloos lijken te klaren, zoals ook de combinatie werk en gezin, gaan ze pas hulp inroepen wanneer hun problemen onoverkomelijk geworden zijn en ze eraan ten onder gaan omdat stress-, angst- en depressieve symptomen de overhand nemen.” Dat is bijvoorbeeld het verhaal van Carine, die een struikelparcours van tien jaar aflegde voor ze uiteindelijk begreep waarom ze zo’n moeite had met het dagelijkse leven.
“Aanvankelijk dachten artsen dat ik anorexia had, daarna dat ik bipolair was, weer anderen noemden het een acute dwangstoornis… Het is pas na bijna vier jaar dat de mogelijkheid van AD(H)D onderzocht werd door een alerte neuropsycholoog.” En Carine is lang niet de enige die dit meemaakt. “Bij vrouwen wordt al te vaak een verkeerde diagnose gesteld”, beaamt Pascale de Coster. “Precies omdat de symptomen zich bij meisjes en vrouwen anders voordoen en hun intensiteit beïnvloed wordt door fluctuerende oestrogeenspiegels, en omdat het vaak de bovenliggende aandoeningen zijn die uiteindelijk de aandacht trekken en maken dat ze hulp gaan inroepen, bij deskundigen, die meestal AD(H)D enkel bij mannen herkennen. Dat is waarom heel wat vrouwen met AD(H)D
hun doktersafspraak verlaten met de indicatie depressie, terwijl dat maar een uiting is van hun AD(H)D.” Een spijtige zaak, want al dan niet met medicatie, en met een goede opvolging, kan je een goed leven leiden met AD(H)D. De belangrijkste uitdaging blijkt: de symptomen te kunnen zien voor wat ze werkelijk zijn. Zowel bij vrouwen als bij mannen.
Lees ook: Bloedserieus vraagt aandacht voor hevige maandstonden
